Alfredo Pardo escribe a primeira reseña sobre este ensaio escrito en 1979 por Avelino Seijas. O volume foi publicado en 1990, pero permanece inédito por desexo da familia do autor
05 ene 2014 . Actualizado a las 00:41 h.Ás veces, a imaxinaria percepción do rato de biblioteca esfórzase nunha identidade establecida que chega a resultar desconcertante. Aquela noite de fría lúa chea e solitarias rúas, unha enigmática bolsa chea de vellos libros estaba realizando un exhibicionismo intelectual en pulcro silencio á beira dun colector de lixo. O inmediato impulso do coleccionista foi adoptala para xa en casa mirar o seu contido con certa emoción sorpresiva. Baixo a flutuante néboa alcaloide dun Camel, as nerviosas mans descubrían centos de páxinas encadernadas con exemplares amarelentos, poeirentos e mutilados con forte cheiro a humidade. Outros tiveron máis sorte e estaban nun estado aceptable, sendo os seus títulos do máis dispares. Un papel de farrapo envolve un deles, coma se non fose do mesmo grupo bibliotecario. Espindo o paquete, os segundos incrementan a fascinación folletinesca e ao deixar ver a súa forma de Santo Graal, é embargado por incredulidade e atordoamento.
O compendio máis buscado e nunca atopado ata hoxe. Un libro prohibido, secuestrado por decisións familiares e que dorme placidamente nun insulso soto da Deputación de Lugo dende que en 1990 o Servizo de Publicacións o editase. É a Historia de Chantada y su comarca, o ensaio que Avelino Seijas Vázquez escribiu en 1979. As 381 páxinas en castelán, encadernadas en cartoné con fotografía a cor da Ribeira Sacra, divídense en seis partes e conteñen debuxos inéditos a pastel feitos polo propio autor.
Numerosos arquivos
O seu índice diplomático reflicte os numerosos arquivos que consultou para a súa faena: Arquivo Histórico Nacional -dende o ano 572 ao século XVII-, arquivo municipal de Chantada -dende 1830 a 1869-, o arquivo notarial de Chantada -de 1628 a 1875-, arquivos parroquiais de Chantada, Muradelle, Requeixo, Sabadelle e Santa Cruz de Viana, e estes outros: o de Alba, cunha carta do 22 de febreiro de 1591 sobre a orixe da Torre de Arcos; e o Arquivo Xeral de Galicia sobre un Auto da Real Audiencia da Coruña do 17 de marzo de 1603 que manda «aterraplenar e cegar as alxubes e calabozos existentes nas fortalezas, encomendando o Capitán Xeral a execución ao Alférez de Alabarderos Juan Bustamante, que no seu informe fala da fortaleza de Chantada».
Na introdución xeográfica, Seijas Vázquez sinala poeticamente que «a vila de Chantada encóntrase emprazada nas beiras do Asma, que non quere morrer no Miño sen bicar antes os seus vellos muros».
Planctata, Lanzada e Chantada
O estudo etimolóxico comarcal clasifícao en distintas tipoloxías. Entre os «topónimos derivados de oficios e industrias», destacan os nomes de Pesqueiras, de «piscarias», pesquerías: ou Queixeiros: de «capsa», caixeiro, lado en declive dunha canle.
A segunda parte leva o título «tempos primitivos» e intérnase no territorio do Asma. «A primeira vez que nosa insaciable curiosidade tropezou co nome de Asma, foi lendo o chamado Testamento Maior do Bispo Odoario, asinado no ano 747 e onde nunha das súas cláusulas testamentarias que consagra á nosa terra, comeza coa seguinte frase: Item in Nasue, que significa ?en Asma?». Percorre os castros de Líncora, Centulle, Candaz ou San Lucas; as vías romanas e os cóbados de Belesar; o mosteiro bieito de San Salvador, as sepulturas antropoides de Fornas e o condado de Pallares.
No Medievo -na terceira parte do libro- recolle crónicas dos mosteiros de San Salvador de Asma, Santa María de Pesqueiras, Chouzán, San Xoán da Cova, Santiago de Lousada, Taboada dos Freires e Arenzana. Recorda Avelino Seijas que a fundación de Chantada aparece na «escritura outorgada pola Señora Raíña Dona Hermesinda en 1703, en favor de ad ipso mosteiro de Planctata» e que non obstante consúmase o ciclo evolutivo nun diploma de Alfonso IX, datado o 23 de marzo de 1188, onde aparece o nome de Lanzada, equivalente a Llantada, empregando o mesmo monarca noutro documento de 1208 a grafía actual de Chantada, concluíndo que «significa agrupación urbana de recente construción, Vilanova ou Pobo Novo».
Baseándose en documentación do Arquivo Histórico Nacional sobre uns preitos suscitados por uns tributos que pagaban os veciños, o autor di que «é posible que Alfonso IX xogase un papel moi importante no desenvolvemento do Concello chantadino, e na súa madurez na súa forma de comportarse».
Voz clara, fonda e soñadora
Sobre as igrexas do Asma, a arte románica e a literatura medieval, sinala que «é no século XIII cando soa a voz clara, fonda, soñadora de Xohán de Requeixo», nunha «aldehuela perdida nos repregamentos da serra do Faro, non lonxe das beiras do Asma, nace unha das figuras máis representativas da trova».
A feira, desde 1259
Dentro da organización política e social e no subapartado Vías comerciais admite que «case provoca risa o epígrafe que preside este apartado. Dado o primitivo da nosa economía, encamiñada preferentemente ao autoconsumo e ao abastecemento do grupo local, a comercialización dos froitos e produtos forzosamente tiña que discorrer por canles rudimentarias». Con todo, destaca que «dende o fondo dos séculos, a feira de Chantada é unha das máis antigas -ou a máis antiga- de cantas se celebran actualmente na rexión galega. Para o noso orgullo, atópase documentada no diploma de Alfonso X o Sabio, rexistrado o 26 de setembro de 1259, no que confirma a San Salvador de Asma e ao seu abade Don Martino, os privilexios de que gozaba o mosteiro, entre eles, o dereito a percibir a metade do portazgo da feira de Chantada».
Na cuarta parte, sobre a época señorial, o libro describe o feudo dos Marqueses de Astorga, as casas fortes e os castelos do Asma: castelo de Candaz ?na parroquia de Santa Eulalia de Piedrafita, onde os ríos Lama e Enviande verten as súas augas no pai Miño. Estes tres ríos aprisionaban o castro e facían as veces de foso natural, acrecentando con iso o valor estratéxico do baluarte».
Igual que a torre de Hércules
En canto aos xermes do Castelo de Arcos, Avelino Seijas sostén que «o Bispo Don Servando remonta a súa orixe aos primeiros anos da era cristiá, cando asegura que a torre de Arcos foi proxectada polo mesmo arquitecto que construíu a torre de Hércules; isto é, polo arquitecto lusitano C. Servio Lupo, o cal, de ser certo, permitiría fixar o nacemento da construción na época romana».
Sobre o castelo de Chantada que pertenceu aos Marqueses de Astorga, sostén Seijas que estaba «ao longo do Cantón, na Praza de España, moi preto da casona que foi propiedade dos Marqueses de Hombreiro». Como proba documental, acredita unha acta da sesión do Concello do 26 de xuño de 1849, que alude a un contrato de arrendamento, concertado co Conde de Altamira en 1814, referente ao antigo edificio onde estaba instalada o Cárcere vello, tomando foro «unha porción de terreo que se acha pechado con muro antigo e unha torre vella arruinada en parte e sen teito nin piso algún desde moitos anos a esta parte», pola acometida dos Irmandiños.
Viquingos en Pallares
Do castelo de Pallares sinala que «garda estreita relación co mosteiro de San Salvador de Asma. Foi asolado polos normandos e as súas ruínas serviron para levantar o cenobio».
A quinta parte do libro repasa a Idade Moderna, coa revolución da Ulloa, a guerra da independencia ou as guerras carlistas. E pecha o último capítulo con «etnografía e folclore»: «Os máis famosos gaiteiros da comarca foron Os gaiteiros da Senra, que pertencían á Agrupación coral chantadina Aires da Montaña, hoxe desaparecida. Mobilizados durante a guerra civil e encadrados no Corpo do Exército de Galicia, a eles correspondeulles o honor de organizar a primeira sección de gaitas que tivo o exército español». Recorda Seijas tamén aos Gaiteiros de Brigos e aos Barrios de Muradelle que «poden catalogarse entre os mellores conxuntos da rexión».
Festa baixo un enorme carballo
E menciona as danzas das espadas e cintas, a corrida do galo que «chama a atención, neste espectáculo, a crueldade que implica o sacrificio do ave, e a finura que encerran os recitais previos, expresivos dunha tradición de fondo arraigo en Galicia». E ademais describe a hoxe descoñecida Festa do Carballo en Basán Pequeno, que se celebraba o primeiro de xaneiro e tiña lugar debaixo dun carballo xigantesco. Cada veciño era propietario exclusivo dunha rama da árbore e todos contribuían, por partes iguais, a cubrir o importe dos gastos que orixinase o festexo».
O libro recolle o mito rural como patrón interactivo de conduta colectiva fixada pola tradición e a nova modulación nos acenos de identidade a través das meigas, menciñeiros, tesouros, o culto a auga e lume, vendimas, e festas do Carnaval, co Meco e o peliqueiro «típico cigarrón do noso val», acompañado polos chamados Meco e Maragato, nunha festa na que destacan «as parroquias chantadinas de Camporramiro, Santiago de Arriba e Vilaúxe.
O Folión de carros estima Seijas que «consiste nun aparatoso desfile de carretas que tivo, nos seus principios, carácter gremial. Cada oficio engalanaba un carro do país con artísticas alegorías. Inútil dicir que o correr dos tempos introduciu importantes modificacións en tal desfile, aínda que conserve o tipismo dos asuntos escenificados e as plataformas continúen arrastradas por xogadas de bois ou de vacas. Pese a todo, o Folión desfila en cheiro de multitude a un simple foliote».
En canto á muiñeira de Chantada, Avelino Seijas sinala: «Ante todo digamos o nome do seu autor: Avelino Cachafeiro Bugallo, figura primordial da popular agrupación Os gaiteiros de Soutelo de Montes. Estreitamente relacionado coa nosa vila, a cuxas festas acudía unha e outra vez, alcanzou un grao de popularidade difícil de superar». Segundo Seijas, «esta compenetración coa comarca, induciuno a bautizar co nome de Chantada a mellor das súas obras: a Muiñeira».
Monumento a Cachafeiro
Nun programa das festas de Chantada dedicáronlle un traballo biográfico onde «propoñiamos que nunha praza recoleta que existe na vila de Chantada, se lle levantase un cruceiro e na súa escalinata, a figura dun gaiteiro».
O libro conclúe no seu epitafio que «a historia é simplemente o estudo do pasado. A crítica obxectiva, a valoración racional dun feito, só son facedoras cando as pedras se tinguen de cor amarela e crecen ao seu lado o saramago e o mofo. Os cambios comentados aínda non son historia. Por falta de perspectivas necesarias preferimos calar. Mañá virán outros que suplan vantaxosamente os nosos silencios».
«historia de chantada y su comarca» unha obra sen difundir