ESTE ANO non estará Carlos. Escribo esta especie de crónica a piques de sair de viaxe para incorporarme, aínda que sexa o derradeiro día, ós traballos de lembranza e homenaxe á súa memoria que a Universidade de Salamanca e a Dirección Xeral do Libro celebran na vella casona de Verines, no mar de Asturias, preto de Llanes. Alí, dende o ano 1985, reúnense cada ano escritores e escritoras das catro linguas de España para falar. Simplemente para falar e coñecerse. Non é pouco milagre. No mar de prexuízos, desconfianzas e desinformación que tan tristemente veu condicionando dende sempre as relacións entre as literaturas peninsulares (¡mágoa que non estean tamén os irmáns portugueses!), os encontros anuais de Verines constitúen unha illa e un bálsamo estimulante. Alí naceron amizades, proxectos, colaboracións de todo tipo. Alí xurdiron proposicións e debates, sen renunciar á paixón e á controversia, mesmo á discrepancia máis radical, como en ningún outro sitio tiven ocasión de escoitar e participar. Dende logo non con esa liberdade. Nunca con tanta franqueza. Víctor García de la Concha, que aínda non era presidente da Real Academia Española, foi o seu principal animador. A el debemos a feliz iniciativa, no marco dun tempo de respecto e curiosidade mútua que cómpre agradecer. Cando fun por primeira vez, no 86 ou no 87, era Xosé María Merino director xeral das Letras Españolas, na administración socialista. Logo pasaron outros. Pero sempre co mesmo talante e a mesma metodoloxía: un grupo de autores e autoras, cada ano diferente, reflexionaban xuntos arredor dun tema que se escollía especificamente para cada ocasión: a novela e o mito, a poesía, as relacións da literatura co ensino ou os medios de comunicación, o ensaio, a literatura para os máis novos... Casares era un asiduo. Xunto con De la Concha era o único de nós que acudíu a tódolos encontros, peza insubstituible nos debates e, sobre todo, nas tertulias, que se prolongaban ata o amañecer nos salóns do hoteliño da praia da Franca, onde nos hospedamos; e cada ano as intervencións recollíanse nun pequeño libriño de ensaios (Cátedra) que o lector pode seguir e coleccionar coma unha crónica da literatura plural do noso tempo. Jon Juaristi, Bernardo Atxaga, Manuel Rivas, Suso de Toro, Marta Pesarrodona, Marina Mayoral, Martín Garzo, Vázquez Montalbán, Juan José Millás, Jon Cortázar, Reverte, Miguel de Palot, Carmen Riera, Montserrat Roig, Isaac Montero, Basilio Losada, Luisa Castro, Alex Susana, Lertxundi, Saladrigas, Alfredo Conde, Soledad Puértolas, Luis Landero, Almudena Grandes... pasaron por Verines. Algúns xa non están, pero na crónica da casona queda a memoria de todos. Lembro as palabras de Manuel Andújar, novelista andaluz no exilio mexicano, que nos recordaba nunha ocasión: «Só dende o coñecemento mútuo xurdirá o espacio de comprensión, afecto e admiración que algún día ha facer posible a convivencia real, non ficticia, entre as linguas e as literaturas de España. A pluralidade non é un problema, senón unha riqueza que hai que construir cada día dende o amor e a intelixencia. Hai que entendelo así. Debemos conquistar ese espacio común entre todos. Non se ama o que non se coñece». Estabamos alí para iso: para coñecernos, para saber uns dos outros, algo tan simple e, sen embargo, tan escaso (aínda agora). Este ano Casares non está. A súa ausencia é un clamor, un buraco que nos descoloca. Espero que tamén sexa un compromiso, para que a fonte non estiñe, vello e querido amigo.