O PAÍS amañeceu envolto en néboas, chuviñento e triste, como se recordase aqueles seus primeiros versos de 1950, Remuiño de brétemas , publicado na colección Benito Soto que animaban dende Pontevedra Sabino Torres, Cuña Novás e Álvarez Negreira, coa colaboración de Celso Emilio Ferreiro. Tiña Manuel 21 anos. Eu aínda non nacera. Qué diferente era o mundo, e qué igual a si mesmo, en certa maneira. Alí estaba o poeta. O señor das palabras. A primeira vez que tiven nas miñas mans un libro seu foi Terra Cha (1954). Descubríumo Xosé María Álvarez Blázquez, na librería que tiña en Vigo, a principios dos 70. «Le isto, rapaz», díxome. Por entón Manuel María xa era un poeta feito e coñecido, cando menos en certos ámbitos, ademais de editor de poetas novos na editorial Xistral e na colección Val de Lemos, que dirixía dende Monforte, onde exercía de libreiro e procurador dos tribunais. Moitos din que a Terra Cha, espazo de luces e amieiros, é un invento de Manuel María, e seguramente é así: un espacio distinto, habitado de voces, claridades íntimas, territorio de soños e poetas, moitos dos cales naceron ao seu carón e o acompañaban onte na súa despedida: Lois Diéguez, Rábade Paredes, Fiz Vergara Vilariño (falecido), Darío Xohán Cabana, Margarita Ledo Andión, Miguel Anxo Fernán Vello... Para moitos deles foi un pai. Un pai xeneroso e discreto. Tempos despois percorrín estas paisaxes co meu amigo Ramón Villares, e mesmo con Carlos Reigosa, que sube ata Meira e as terras de Miranda, as terras de Cunqueiro, e daquela entendín mellor os versos de Manuel: «Oh, Terra Cha, amada dende lonxe, poboada de ventos e carpazas, por onde o Miño pasa caladiño para non despertar tanto silencio...». Cruzabamos a chaira recitando en voz alta o seu verso: Abadín, Vilalba, Cospeito, Castroverde, Outeiro de Rei, Vilariño.., e iámolo cantando ata chegar a Monforte, onde faciamos unha paradiña para visitar a Manuel, a el e mais a Saleta, na librería. A canción galega de autor, contra finais da década dos 60 e os primeiros anos 70, tiña tamén en Manuel María un referente. As primeiras grabacións do que poderiamos chamar música pop ou «lixeira» en lingua galega realizáronse por iniciativa de Xaime Isla Couto a partir dun acordo entre Editorial Galaxia e o selo discográfico catalán Edigsa (Xacinta, Luis Olivares), pero o continuador da idea, xa integrada no discurso renovador e contestatario da época, foi Manuel María. Ao abeiro do selo Edigsa-Xistral espalláronse as trobas primeiras dos Voces Ceibes: Benedicto, Miro Casabella, Xavier, Vicente Araguas... Dicía Álvaro Cunqueiro que o mundo é un invento das palabras. Velaquí o gran misterio dos poetas. Cando nomeamos a casa, o merlo, a fonte ou a cerdeira, somos donos da casa, donos do merlo, donos da auga da fonte e da árbore das cereixas. Ser donos das palabras significa ser donos do mundo e do que nel se representa, donos tamén da memoria, que compartimos co resto da tribo. Nunca escribín poesía. Diante do discurso poético sentín sempre non prevención, pero si unha especie de temor secreto, coma quen entra nun lugar sagrado, que só a algúns poucos lles está permitido transitar: a palabra seminal, o corazón das cousas, a palabra no seu estado máis puro, auga que agurgulla entre as pedras, antes de facerse río. A Manuel gustáballe o máis humilde de todos, o regato do Cepelo, que lle corría coma quen ao carón da porta. «Se eu te chamo señoría (...) ti non mo tomes a mal, que é proba de cortesía». Alá vai, estremecido e lixeiro, a levarlle a noticia ao gran océano.