As ruínas sempre levantaron paixóns e estimularon o pensamento. Non as deixamos morrer en paz, facémolas revivir dándolles aire, conservándoas, restaurándoas, rehabilitándoas. Necesitámolas para crear a historia, xa sexa científica ou literaria, o mito que destila a moralina que tantas veces alimenta a chamada identidade, a lenda, ese relato común que nos permite vivir xuntos.
Arruinar, a bote pronto, é destruír deliberadamente con vontade depredadora. Ao longo dos tempos foron quedando restos como pouso dunha destrución depravada ou dun volcán ou terremoto que botou por terra culturas e aniquilou os habitantes das cidades.
O proceso máis nostálxico da ruína comeza cando o habitáculo, templo ou casa, deixa de ser vivido. Un día cae a viga mestra e empeza a autodestrución. Logo verase o ceo iluminado polos ocos das ventás, o vento arrastrará os detritos e os despoxos serán cubertos polo manto piadoso da natureza, que volve ser a gran vencedora porque acaba tragando os vestixios, converténdoos en materia inorgánica ou, no mellor dos casos, en arqueoloxía.
En sentido figurado, arruinar é tamén o acto de desmontar unha construción anterior para substituíla por outra esparexendo capiteis, impostas, fustes, estatuas, e usándoos como material de recheo. Así se conformaron boa parte das cidades históricas. A historia da arte nunca foi inocente, no seu nome fixéronse despropósitos ata hai ben pouco. O monumento que tanto admiramos é seguramente o resultado de eliminar un ben do pasado que hoxe sería patrimonial para crear outro novo, quizais menos meritorio. Por iso cando se intervén nun edificio histórico, monumental ou doméstico, debe analizarse como foi fabricado a través dos elementos que permanecen en pé, como está feito o encaixe dunhas pezas con outras, porque as pedras e a súa estereotomía formulada en construción, convertida en arquitectura, nunca enganan.
A pregunta é quen está disposto, agora que o conservamos todo, a aceptar que as cousas do presente que evocan o noso pasado próximo poidan arruinarse e desaparecer. En termos máis concretos, cantos miles de lugares e aldeas temos en Galicia susceptibles de erguerse de novo e darlles un uso. A resposta debería levarnos a unha maior reflexión, aceptando humildemente que tamén somos construtores de ruínas, todo un oxímoro.
A pesar dos esforzos por revivir o pasado, o problema segue en pé. Que facer cun obxecto, cunha escultura que está ao aire libre cando a erosión ou a meteorización tende a facela desaparecer. Movémonos nesa contradición, a de sentirnos a gusto co vello, co antigo que provoca compaixón, e ao mesmo tempo opoñernos a que se siga devastando. Mentres tanto, seguimos paseando entre as ruínas.