Cando Rosalía de Castro, o 17 de maio de 1863, publicou Cantares Gallegos estaba a asentar as bases do rexurdimento dunha lingua que durante séculos fora reducida á comunicación oral e excluída dos mecanismos que conforman a cultura en sentido amplo e globalizador. Aquel libro de versos que foi editado en Vigo, no prelo de Juan Compañel, marca o intre fundacional dun novo xeito de vehicular identidade e creatividade para o noso pobo. Dende aquela, con altibaixos, con mordazas como as que supuxo a «longa noita de pedra» que versaba Celso Emilio, e coa normalidade que supuxeron as institucións democráticas e de autogoberno desde os oitenta, chegamos a un tempo no que facer balanzo e procurar que ese patrimonio único, histórico, teña un futuro asegurado.
Precisamente por iso, cómpre ter en conta as advertencias das institucións europeas en relación a que, entre a mocidade, o galego vai perdendo terreo, precisamente cando máis medios hai para a aprendizaxe de idiomas e máis interaccionamos con outras linguas coma o inglés ou o castelán.
Saber, querer e usar o galego non só é compatible coas competencias noutras linguas, senón unha porta aberta ao mundo que nos facilita a comunicación con millóns de cidadáns lusofalantes.
Cando a nosa lingua sofre riscos e retrocesos é importante reforzar e trasladar o noso compromiso co galego para que non esmoreza e para que sexa unha lingua viva. Porque, como deixou escrito Castelao, «se aínda somos galegos é por obra e gracia do idioma», e porque sen unha lingua propia forte, coidada e ben tratada a nosa cultura caería nun pozo de difícil recuperación. Se debemos valorar como patrimonio universal a catedral de Santiago, a torre de Hércules, a muralla de Lugo, as Illas Cíes, a Ribeira Sacra ou a ponte romana de Ourense, mais cabe defender e valorar a nosa lingua como o maior patrimonio cultural de todos nós, de tantas xeracións pasadas, presentes e futuras.
«O idioma é o principal signo dunha cultura», reflectiu tamén Xela Arias, a homenaxeada este ano no Día das Letras Galegas, dende o convencemento de que «un pobo que se alonxa do seu idioma alónxase da súa cultura». E temos claro que crises como a que estamos a vivir requiren dunha aposta decidida das administracións por mecanismos de apoio e estímulo que contribúan a manter a necesaria actividade cultural, así como dun compromiso cun galeguismo inclusivo que nos permita avanzar a través do amor e o agarimo polo que nos é propio.
Xunto á defensa da nosa lingua e as nosas letras, non debemos esquecer que ata o de agora só seis mulleres protagonizaron a celebración do Día das Letras, que este ano chega ao número 59.
Nunha terra como a nosa, de mulleres creativas, fortes, loitadoras e de grande intelixencia e sensibilidade como foi Rosalía, como foi Xela Arias, todos e todas temos que seguir comprometidos a recoñecer a súa valía e a súa aportación.
Hoxe, nunha data para honrar tamén a todos quen loitaron antes que nós comprometidos por unha Galicia próspera, anovada e con futuro, os galegos e as galegas ratificamos o noso compromiso coa nosa lingua, coas nosas letras e coa nosa cultura. E porque sabemos que as linguas non se impoñen, cómpren políticas de discriminación positiva cara o galego, de apoio ás nosas letras, de revitalización do sector cultural galego; accións que favorezan dinámicas positivas de uso e futuro para o galego. E para iso necesitamos que os nenos e as nenas de toda Galicia, a galeguidade do futuro, sintan hoxe agarimo polo galego. Ofrezámoslles en galego aquilo que demandan en literatura, en cine, en televisión, en videoxogos, en música, en arte: será o xeito de aproximalos á lingua. E tamén para iso requírense apoios ás industrias culturais galegas.
Cun galeguismo inclusivo, aberto ao mundo, e cun compromiso que Ceferino Díaz soubo reflectir moi ben nunha frase: «Galicia primeiro e Galicia sempre». Longa vida á lingua galega!