As imaxes que os drons ofrecen da erupción do volcán Cumbre Vieja, en La Palma, abráiannos cada día como se nunca viramos nada semellante. Porén, durante anos, ollamos outras igualmente estarrecedoras e hipnóticas que Katia e Maurice Krafft gravaron en vídeo a poucos metros da lava ardente, en todos os volcáns activos do mundo; ata que, en 1991, o de Unzen, en Xapón, cobroulles coa vida tanta audacia. O maior perigo dos volcáns está nos ataques a traizón. En 1980, o experto vulcanólogo estadounidense David Alexander Johnston desapareceu baixo a explosión do Santa Helena, no estado de Washington, cando estaba nun centro de observación a dez quilómetros de distancia; e, en 1993, dez científicos que participaban no taller internacional sobre o volcán Galeras, en Colombia, morreron por unha erupción inesperada. Por iso arrepía a temeraria relación cos volcáns dalgúns conquistadores e relixiosos españois, que nunca tal viran ata chegaren ao Novo Mundo e poden ser os primeiros vulcanólogos europeos.
A xesta máis coñecida é a escalada do volcán Popocatépetl, en México, que fixo o capitán Diego de Ordás, do exército de Hernán Cortés, con dous soldados, en 1519, cando marchaban cara a Tenochtitlán para enfrontarse a Moctezuma. So el chegou aos 5.200 metros, co cumio nevado, as fumarolas, o tremer do chan e o ruxir estarrecedor do cráter; e cando baixou informou do camiño a seguir, coñecido como «o paso de Cortés». Carlos I concedeulle escudo de armas co perfil dun volcán en erupción. Meses despois, necesitados de xofre para fabricar a pólvora de culebrinas e arcabuces, o soldado Francisco Montaño foi ao Popocatépetl e apañouno no interior do cráter, axudado por dous compañeiros de armas. Contoullo Cortés ao rei nunha carta: «Y para el azufre, ya a vuestra majestad he hecho mención de una sierra que está en esta provincia, que sale mucho humo; y de allí, entrando un español setenta u ochenta brazas, atado a la boca abajo, se ha sacado con que hasta ahora nos habemos sostenido».
Dez anos despois, o cronista Gonzalo Fernández de Oviedo chegaba ao cráter do volcán Masaya, en Nicaragua, onde, segundo os indios, moraba unha muller xigantesca que os mandaba. Os frades entenderon que era o demo e o volcán a boca do inferno, polo que o mercedario Francisco de Bobadilla chantou no cumio unha gran cruz. Fernández de Oviedo pasou día e medio ollando o cráter e non topou co demo, pero o que viu pareceulle case infernal: «No creo yo que haya hombre cristiano que, acordándose que hay infierno, aquello vea que no tema y se arrepienta de sus culpas, en especial trayendo a comparación en este venero de azufre, que tal pienso que es, la infinita grandeza del otro fuego, ardor infernal, que esperan los ingratos a Dios».
Contou que ningún cristián quixera acompañalo e pensou que ningún outro ousaría subilo; de aí o seu pasmo cando, cabo de nove anos, soubo que o dominico Blas del Castillo, encirrado en que a lava que corría polo interior do Masaya era ouro derretido, creara unha sociedade secreta con encomendeiros e vellos conquistadores para extraelo. Ata catro veces baixou o cubizoso frade polo cráter, valéndose de cordas e un cabestrante; pero nas mostras que sacou de materia incandescente non apareceu o ouro.
Así foi a evanxelización: de riqueza e santidade, metade e metade.