Comentaba un lector, o pasado martes, na sección Cartas ao director, que a festa de Halloween liberou os nosos netos do medo aos mortos que, de nenos, lles tivemos os vellos de hoxe. Sen dúbida, as familias que celebran con bromas e risas o Halloween na rúa, caracterizados pequenos e grandes de esqueletos, vampiros e zombis, fan o contrario daquelas outras que, a carón das lareiras, falaban de ánimas en pena e arrepiaban aos nenos da casa; pero a finalidade, malia o que na leria había de superstición, era a mesma: o divertimento. Porque falar da Procesión das Ánimas que anuncia próximos falecementos, e de mortos que vagan sen acougo por mor do mal que fixeron en vida, era sentir, compartir e gozar xuntos un medo lúdico que empezou a desaparecer co quilovatio e despois cos tanatorios e as cremacións. Nunca os galegos tememos aos nosos mortos, recordados sempre e agarimados como vivos, especialmente en Nadal e no Día de Defuntos. Filgueira Valverde contou que nas Sinodais de Mondoñedo, de 1541, prohibíase aos fieis deixar mantenza e bebida nas campas o Día de Defuntos, como aínda se fai na Festa dos Mortos de México, declarada pola Unesco Patrimonio Cultural Inmaterial da Humanidade, en 2008. Quizais algún día se coñeza a achega a esa celebración dos moitos galegos que participaron na colonización de México, ignorados ata data recente por seren xente humilde, sen historia.
Tampouco os nosos mortos son para dar medo a ninguén. Os da Santa Compaña van de comparsas nunha procesión onde o protagonista é o vivo que vai diante coa cruz e co caldeiro de auga bendita; e o defunto que vaga só, ou é un coitado coma o presentado por Wenceslao Fernández Flórez en O bosque animado, ou un desesperado, obrigado a pedir axuda aos veciños que maltratara en vida, nos contos populares. O certo é que tanto os mortos da literatura oral coma os de autor pasan en Galicia polo filtro do humor e poden divertir ou conmover, pero non arrepiar. Matinando cal é a creación máis orixinal, enxeñosa e divertida que coñezo dun morto que volve á vida, escollín a que Álvaro Cunqueiro fixo de Figueiras de Bouzal, gran preiteante, que morreu cando estaba no xulgado procurando a nulidade do testamento dun irmán solteiro. As últimas palabras foron para a muller: «Ti segue co preito, Gumersinda!». Pero Gumersinda non seguiu, que chegou a un acordo coa parte contraria e volvía á casa con cinco mil pesetas que lle deran e unha porca preñada, cando un corvo que estaba pousado na cancela dun prado preguntoulle: «Que fixeches, Gumersinda?». Era Figueiras, que ben se lle vía na cabeza ergueita que levaba cando estaba irado. A viúva defendeuse: «Hai que comer todos os días…». E botouse a chorar. Pero ao corvo non lle valeu a desculpa e berrou, alporizado: «Inimigos na propia casa!». E caeu morto no chan e Figueiras morreu por segunda vez. Gumersinda envolveuno no mandil e ao chegar a casa meteuno nunha caixa de manteigadas de Astorga e, mañanciña cedo, foino enterrar nun recuncho do camposanto. Non lle fixo velorio para non dar que falar.
Por certo, tamén Cunqueiro se alporizaba se o cualificaban de «humorista».