Aproveitando o compendio de bos propósitos que nos asalta cada 17 de maio, e asumindo que Fernández del Riego non é unha figura pop, poderiamos falar de certas aprendizaxes tralos fastos.
Quen lea as cartas entre Francisco Fernández del Riego e Álvaro Cunqueiro publicadas por Galaxia e editadas por Dolores Vilavedra caerá na conta de que ese petrucio que sempre nos semellou un setentón tralas enormes gafas de pasta era, en realidade, un represaliado do franquismo que estaba a construír unha forma de resistencia tan duradeira coma utópica. As cartas, coma ningún outro documento, amosan a verdade historiográfica máis fermosa: que a historia se debe á humanidade, e que os protagonistas, lonxe de seren heroes, eran en realidade persoas con traumas, amores e xenreiras. O editor que escrebe cartas é o home asustado que só uns anos antes escribía un emocionante diario en galego en plena fronte de Salamanca ás ordes dos mesmos que, pouco antes, mataran os seus amigos; o mesmo que, malia o medo, teimou na fermosa idea de que a cultura vencería o fascismo.
Tes que escribir narrativa, viña dicirlle a Cunqueiro, o mellor autor galego vivo, pero tamén unha pica no corazón da cultura do Réxime. Ao insistirlle niso, don Paco sentaba o alicerce do que veu despois: unha narrativa propia, lexíbel e vendíbel, o piar que el puxo en Galaxia, esa rara avis que, desde entón, mantén o compromiso daqueles represaliados como herdanza, sen aceptar capital estranxeiro nin ditados foráneos.
Galicia tiña unha débeda con don Paco, quen decote só recibiu a incomprensión daqueles que non lograron imaxinar o que é vestir o uniforme dos asasinos dos teus, e que o tiveron tan fácil que lles abondou con vivir das rendas do soño que don Paco fixo real.