Cando o 27 de xaneiro de 1945 o Exército Vermello liberou o campo de exterminio de Auschwitz-Birkenau, as imaxes dantescas deron a volta ao mundo. Os xornais, incluídos os da España franquista que agora renegaba dos nazis, reproduciron crónicas do horror. Os aliados, porén, algo sabían. E as chancelerías da maior parte do mundo tamén, dende algo máis de dous anos denantes. Dous fuxitivos eslovacos contárono, batendo coa incredulidade dos seus interlocutores aliados, que non acreditaban que os alemáns, xente culta, cometesen semellantes atrocidades. O axente polonés Jan Karski expuxo o que acontecía ao mesmo Roosevelt. Os soviéticos sabíano igualmente. Porén, ninguén o fixera público.
Por que? Temían converter o pobo xudeu —a vítima principal da política de exterminio racial nazi dende 1940-41— nun protagonista central da propaganda antinazi, dándolle «a razón» á campaña nazi que presentaba os xudeus como instigadores internacionais da oligarquía financeira e do comunismo por igual. O sur de Polonia ficaba fóra do alcance dos grandes bombardeiros aliados, argumentouse. Mesmo, aínda que Stalin se apuntou o tanto da liberación de Auschwitz, a narrativa sobre a Gran Guerra Patria non amentaba os xudeus como vítimas específicas dos nazis: eran todos «civís soviéticos indefensos», ou sinxelamente antifascistas. Pois a dimensión racial do nacionalsocialismo crebaba o discurso de clase: os fascismos serían un disfrace do capitalismo na súa oposición á revolución de outubro.
Poucos se lembraban daquela dunha entrevista publicada en La Veu de Catalunya pouco despois do intento de golpe de Estado que tivera lugar en Múnic no novembro de 1923. O correspondente Eugeni Xammar, que se achaba na altura na capital bávara xunto co tamén xornalista e escritor Josep Pla, entrevistaba un personaxe descoñecido, Adolf Hitler. O líder do NSDAP comentoulles o ben que o fixeran os Reis Católicos séculos denantes ao expulsar os xudeus; salientou que o seu antisemitismo non era relixioso, senón racial, polo que a conversión dos hebreos alemáns non era unha solución; e recoñecía que non podía matalos todos, aínda que matinara sobre iso, polo que só había unha saída: expulsalos en masa facéndolles a vida imposíbel. Xammar non o tomaba en serio, e engadía o divertidas e absurdas que eran as ideas daquel estrafalario político embutido nunha gabardina e cun bigote ridículo, que vía xudeus ata no Vaticano.
Dubídase hoxe sobre a veracidade da entrevista: nin Pla nin Xammar fachendearon despois dela, e silenciárona nas súas memorias. Quizais inventaron a exclusiva. Mais a entrevista, se non era verdadeira, era verosímil, o que era igualmente estarrecedor: naqueles anos, Hitler interesárase polos masacres contra os armenios perpetrados polo Imperio otomán en 1915-16, e na súa obra posterior, Mein Kampf, debullara o seu programa imperial e a natureza xenético-biolóxica do seu antisemitismo. Realidade ou non, os xornalistas cataláns entenderan o que Hitler pregoaba. O seu erro foi non tomalo en serio. Vinte e dous anos despois, o mundo laiaba non tomar en serio aquel suposto fantoche que chuspía falsidades sen acougo. Lección que cómpre aprender nestes tempos sombrizos. Quizais semellaba un pallaso; dúas décadas despois, era un asasino de masas.