Confeso que me sinto moi incómodo cada vez que leo nos xornais ou escoito na televisión a chamada a pedir polo papa. Ou pola unidade das Igrexas, polo cesamento da fame en África, pola fin dos masacres en Palestina, pola paz en Ucraína... Obviamente, o que me estraña non é que se pidan oracións. Os problemas preocúpannos a todos, como persoas que non queremos renunciar á nosa humanidade. Por suposto, tamén aos que, homes ou mulleres, nos sentimos e queremos vivir como persoas cristiás. E certamente non podemos deixar de pensar en Deus á vista de todo iso. Nel e na súa presenza cremos como centro da nosa vida e criterio último da nosa conduta.
Orar é, pois, normal. Pensar en Deus e entrar de maneira consciente nesa relación, tan difícil e misteriosa coma normal e espontánea, que é a oración. Sen ela non é posible a fe, como non é posible que sen auga dea froito unha leira, segundo dixera a santa de Ávila. O problema non está en orar. O problema está en como orar.
Os titulares da prensa e as chamadas dos pastores parecen deixalo claro: orar sería, ou sería case sempre, pedir. E a pregunta nace por si mesma: pedir que ou para que. Para que Deus cure o papa ou acabe coa guerra? É preciso informalo do que está pasando ou convencelo de que actúe e poña remedio? Pero o mestre de Nazaré, na única ocasión en que falou de maneira expresamente crítica acerca deste tema nos Evanxeos, foi claro e explícito: «Cando vos poñades a rezar, non sexades lingoreteiros coma os pagáns. Botan de conta que os van escoitar polo moito falar. Non sexades coma eles, porque voso Pai ben sabe o que precisades xa antes de que llo pidades» (Mt 6,7-8).
Así, as cousas xa non son tan claras. Os que vivimos nunha cultura que pasou pola Ilustración descubrimos que todo canto pasa no mundo obedece a leis propias, sexan as propias da natureza ou as decisións da liberdade humana. É logo dentro do mundo e atendendo as súas leis como se pode modificar algo, para melloralo ou trocalo. Por iso estudamos as causas das enfermidades ou dos terremotos, e buscamos remedios máis ou menos eficaces. E por iso a cultura actual é moi celosa da autonomía humana. Non queremos que ninguén force ou suplante a nosa liberdade.
Os cristiáns viven, vivimos, coma todos nese mundo e tivemos a sorte de escoitar o Vaticano II proclamando: «Se por autonomía da realidade terrea se quere dicir que as cousas creadas e a mesma sociedade gozan de leis e valores propios, que o ser humano debe descubrir, empregar e ordenar pouco a pouco, é absolutamente lexítima a esixencia desta autonomía» (Gaudium et spes, n. 36).
A oración realízase neste mundo, dentro do noso tempo, e diríxese ao Deus anunciado por Xesús. Polo primeiro, non ten sentido «pedirlle» que rompa esas leis, anulando a autonomía e facendo milagres para suplir o que nós non podemos ou non queremos facer. Polo segundo, tampouco ten sentido informalo ou convencelo. E aquí está o punto e salta de novo a verdadeira pregunta: entón, ten sentido a oración de petición? Non, claramente non, se iso significa continuar coa rutina de rogarlle a Deus que cure o papa sen ter en conta as críticas máis elementais que hoxe veñen á cabeza de calquera. Que pasaría se o cura? Entón, por que a el e non aos milleiros e millóns de enfermos, que tamén son fillos seus? E se non o cura? Onde están o seu amor e o seu poder infinito? Repito de novo: ten sentido pedir e, se non o ten, paga a pena orar?
Estas dúas preguntas son moi distintas. A primeira cómpre recoñecer que non parece ter sentido. En cambio, si o pode ter e o ten a segunda. Desde a fe no Deus anunciado por Xesús penso que non só é así, senón que abre unha porta de luz que anima á confianza, chama ao compromiso e asegura a esperanza. Poden soar a meras palabras, se non se enchen coa idea do Deus que, creando por amor, pensa unicamente no ben da súa criatura. Como xa no século II dixera santo Ireneo, a súa gloria consiste en apoiarnos e axudarnos na nosa realización o máis auténtica, plena e feliz posible. Algo que, como ben subliñaran Schelling e Kierkegaard e mesmo chamou a atención probadora de Sartre, só resulta posible ante Alguén que, actuando desde a súa plenitude, pode respectar a liberdade e a autonomía daqueles a quen lles dá todo o ser.
Por iso, Deus crea creadores e, expresado desde a fe, trae á vida fillos e fillas, aos que desde sempre e sen excepción acompaña, apoia e axuda no camiño da realización máis plena posible na historia e na esperanza da realización definitiva, pese ao mal inevitable polas leis da finitude natural e das resistencias da liberdade humana.
É neste marco onde se inscribe a oración auténtica, co seu sentido verdadeiro. Ante a enfermidade do papa, ou da nosa, ou da de calquera ser humano, non se trata de reprimir a expresión do desexo ou afogar a compaixón. Pero non para expresalas alimentando una actitude desmobilizadora dunha petición que, deixándolle encargada a Deus a solución, permite quedar tranquilos e marchar para a casa. Senón de as asumir activamente, sabéndonos acompañados na nosa preocupación e fortalecidos no noso desexo para sintonizar coa súa chamada incansable no fondo máis auténtico de todo corazón humano.
Chama a colaborar no seu traballo de levar adiante a súa loita contra o mal inevitable nun mundo finito, no que El está sempre no enfermo contra a enfermidade, na vítima contra o vitimario, na esperanza contra a angustia.
Son moi consciente de que, tras séculos de dicir o contrario, todo isto pode soar a discurso pío ou a especulación teolóxica. Pero invitaría a traspasar tópicos e volver ás palabras orixinarias que falaban no nome de Deus. Ás voces dos profetas, a favor dos orfos e das viúvas, dos escravos e dos estranxeiros. A boa nova de Xesús, que anunciou que, incluso cando non se cre coa cabeza, Deus cre no home que visita o enfermo, viste o encoiro, dá pan ao famento. Non só apoia e anima, senón que se identifica co enfermo, co pobre ou coa vítima: «A min mo fixestes».