Hai xa moitos anos que o provocativo Gordon Tullock suxeriu que a mellor forma de evitar accidentes nas estradas non era instalando en cada volante un airbag, senón un coitelo que saíse disparado á mesma velocidade en dirección ao peito do condutor cada vez que o vehículo chocase cun obstáculo. Tullock trataba de poñer de manifesto, hiperbolicamente, a existencia de riscos morais nos incentivos xerados polos seguros. Efectivamente, se un non asume as consecuencias (económicas) daquelas das súas accións que provocan danos porque traslada o seu custo a terceiros, a probabilidade de que se produzan eses danos é maior.
Todos sabemos, a estas alturas, que a chamada condonación da débeda ás comunidades autónomas non é tal, senón unha mutualización: os cartos prestados e investidos en cada territorio no seu día agora pasan a ser débeda de todo o Estado. Tamén sabemos que a mutualización de parte da débeda autonómica trae causa, unicamente, dunha esixencia de ERC para investir a Sánchez. E comezamos xa a coñecer, conforme os técnicos (Fedea) revisan o confuso texto do acordo adoptado polo Goberno contra o parecer da inmensa maioría das autonomías, que o resultado non é nin neutro, nin equitativo. En termos de «habitante axustado», que é o criterio aplicado por lei para financiar ás comunidades, a mal chamada condonación suporá 2.285 euros por andaluz (onde a actual ministra de Facenda vai ser candidata); 2.284 euros por catalán (en cumprimento do pacto de investidura: a cantidade global «condonada» a Cataluña é exactamente a que figura no pacto de investidura) e por manchego (a ver se Page achanta). E case a metade, 1.369 euros, por galego, madrileño, castelán e leonés, cántabro ou asturiano (curiosa e casualmente, case todos eles gobernados polo PP, e todos eles residentes en comunidades nas que a débeda autonómica por habitante é moito máis baixa que na media).
Máis aló do pacto co independentismo catalán que motiva a mutualización da débeda autonómica, e dos asimétricos e desiguais resultados da operación, toda ela xera un problema aínda maior. Volvamos ao exemplo de Tullock. Agora non se trata de evitar accidentes, senón de garantir a estabilidade orzamentaria en cumprimento dos Tratados da UE e da Constitución. No futuro haberá máis cumprimento das regras de gasto e máis respecto aos límites de endebedamento ou menos? Con este precedente, polo que os problemas que un crea endebedándose de máis son asumidos por outros, apuntan máis á primeira resposta que á segunda. E, por riba, todo isto dana a reputación do Tesouro español nos mercados de creto. O maior risco de que se incremente o déficit autonómico no futuro compromete a cualificación crediticia internacional do propio Estado, empeorándoa. Ou sexa, pagaremos relativamente máis xuros pola débeda futura.
Afortunadamente, entre a barra libre e o coitelo hai máis opcións, que pasan pola reestruturación da débeda, a condicionalidade das axudas que se outorguen para poder saír aos mercados e a reforma do sistema de financiamento das comunidades. Por desgraza (acción), o Goberno elixiu a barra libre. O que motivará (reacción) a nosa entusiasta centralizadora extrema dereita a reclamar o coitelo, para cortar de raíz o Estado autonómico. E así, entre barras libres e coitelos, van ultimamente as cousas…