O Programa para a Avaliación Internacional das Competencias da Poboación Adulta (PIAAC, siglas en inglés), promovido pola OCDE e con carácter decenal, analiza as capacidades esenciais (lectura, matemáticas e resolución adecuada de problemas) das persoas que teñen entre 16 e 65 anos. O último informe, correspondente ao ano 2023, reflicte un retroceso de España en comprensión lectora con respecto aos resultados de 2013. Aínda que este non é moi significativo, si é preocupante, tendo en conta que nesa década, no conxunto da OCDE e da UE, hai unha mellora desa competencia e ademais no noso país ten aumentado o nivel formativo da poboación.
Un 34,5% dos españois non le nunca ou case nunca e un terzo non compra nin sequera un libro, de non ser por obriga educativa ou profesional. Pero o número de horas dedicadas á televisión segue a aumentar, o que fomenta a pasividade mental, coa conseguinte redución da capacidade de comprensión lectora. As imaxes na pantalla resultan atractivas e cómodas, pero pola súa rapidez impiden unha reflexión e acougo, imprescindibles no acto lector e necesarios para potenciar a concentración e interpretación do lido.
Os libros son necesarios, polo tanto, non só para a propia formación cultural, senón tamén para poder entender ben o que se le, esencial no progreso académico, na inserción e actividade laboral e mesmo na vida ordinaria. Hai incluso estudos que conclúen que as persoas maiores que len con regularidade teñen menos probabilidades de contraer a enfermidade de Alzheimer, e neste sentido o exceso de televisión é un factor de risco. A lectura potencia a linguaxe e o razoamento, co cal a mente está máis activa co paso dos anos.
Son moitos os textos escritos que hai que comprender ben para desenvolverse na vida ordinaria: prospectos dos medicamentos, información de alimentos, instrucións de aparellos domésticos, comunicados das administracións públicas, facturas, prensa, etcétera. E para conseguilo é moi importante ter un mínimo hábito lector, baseado nunha adecuada selección de obras, en función dos intereses ou nivel de coñecementos de cada persoa.
A televisión é un importante medio para o ocio, que, malia ter unha maioría de programas pouco formativos, tamén pode contribuír a fomentar a cultura, pero nunca substituír á lectura como actividade que potencia facultades intelectuais básicas. Polo tanto, mirar a televisión si, pero atopar así mesmo tempo para ler como goce e como medio para mantérmonos máis sans intelectualmente.