Ás veces, os titulares xeran a sensación dunha epidemia: cada vez máis diagnósticos do trastorno do espectro autista (TEA). Cifras que se multiplican en dúas décadas, pais e nais preocupados preguntándose que está a pasar. É certo que a prevalencia de TEA aumentou: no ano 2000 estimábase un caso por cada 150 nenos e nenas, e en 2022 a cifra ascendeu a un por cada 31. A primeira conclusión podería parecer alarmante, máis a explicación non é que haxa máis autismo, senón que o detectamos mellor. Alí onde se investiga e se aplican criterios de detección, aparecen máis casos; onde non, simplemente quedan invisibles. Esa diferenza xa nos di moito. E non só aumentou a investigación, mudaron tamén os criterios de diagnóstico. Os manuais clínicos foron ampliando a definición para incluír persoas con síntomas máis leves, idades distintas, sobre todo con perfís que antes pasaban desapercibidos. A isto súmase a diminución do estigma social, que anima a máis familias a pedir unha avaliación. Un estudo internacional calcula que só esta mudanza explica máis da metade do aumento. En definitiva, hoxe identifícanse persoas con TEA que hai unha década non recibirían o diagnóstico.
E cales son as causas? A ciencia é clara: a xenética explica arredor do 80 % do risco, con máis de cen xenes implicados e unha maior incidencia de mutacións en fillos de pais de máis idade. A iso engádense factores ambientais que poden ter unha influencia, como a exposición á contaminación durante o embarazo, malia que falamos de asociacións, non de causalidade. Porén, non hai unha única explicación nin unha resposta sinxela. Así e todo convén insistir en algo claro e fundamental: as vacinas non causan autismo. Décadas de investigación, incluídos estudos con centos de miles de crianzas, demostraron con rotundidade que esa relación non existe. A insistencia en manter esa idea falsa só xera medo, desinformación, e pon en risco a saúde pública. Recomendo, para quen queira afondar, o libro do científico de Houston Peter Hotez Vaccines Did Not Cause Rachel's Autism, onde fala como experto en vacinas… e como pai dunha moza autista.
E que pasa co paracetamol? Nos últimos días tamén se xeraron debates sobre o seu uso durante o embarazo. Pois ben: os mellores estudos dispoñibles, incluíndo un en Suecia con dous millóns de crianzas, non atoparon ningunha asociación co autismo. De feito, outro traballo dos máis rigorosos, feito con irmáns como grupo de control, mesmo suxire un posible efecto protector.
O autismo non é unha enfermidade que haxa que curar. É unha forma de diversidade neurolóxica que debemos comprender mellor. Unha maneira distinta de percibir o mundo, de comunicarse e de interactuar que tamén enriquece á sociedade. Hai retos, por suposto. Pero a investigación sérvenos para desfacer mitos, atopar apoios eficaces e mellorar a calidade de vida das persoas autistas e das súas familias. O que precisamos non son explicacións simplistas nin discursos pseudocientíficos, senón comprensión, recursos e menos estigma.