Xabier Díaz, músico: «Todo o que son débollo ás pandeiretas»

Chegará o día, estou seguro, no que o discorrer musical deste tempo será relatado cos discos de Xabier Díaz e Adufeiras de Salitre como marcos referenciais. De aí a transcendencia do que hoxe acontece. Axúdame a sentir —que así, con este alegato emocional, titula esta cuarta entrega Xabier Díaz— é un sublime e ao tempo complexo exercicio de equilibrio lírico e harmónico no que as músicas populares e as tradicionais chegan a fundirse, que non a confundirse, nun abrazo fértil e inspirador deses reconfortantes sentimentos e desas esquivas emocións que o músico reivindica. «Este disco é unha homenaxe ás músicas herdadas de todas as Obdulias», dime. Obdulia era a súa avoa. «Unha de tantas catedráticas sen título nesa célebre universidade da vida».

—Ata onde chega esa reivindicación e ese compromiso coas músicas herdadas de todas as Obdulias?

—Eu son moi consciente de que esa reivindicación é necesario facela de xeito continuo. Se ti lle fas unha entrevista a calquera músico que faga blues, a palabra Misisipi vai aparecer dúas ou tres veces. Pois aquí non poden deixar de aparecer as Obdulias. Sería como traizoar a esas vellas blueswomen. E creo que para nós é fundamental celebralas. Primeiro, porque estiveron moi silenciadas, ata que tiveron a sorte de ser reivindicadas por artistas como Leilía ou Mercedes Peón. Eu, dalgunha maneira, estoulles dando o Día das Letras Galegas todos os días. Porque creo que o merecen. Somos o que somos grazas a elas. E toda esta eclosión que estamos a vivir é grazas a elas.

—Coller prestado un motivo melódico para que che leve a desenvolver o resto da peza é un xeito natural teu de traballar. Foi o caso neste disco?

—Si. E cada vez fágoo máis. Neste disco, tanto nas letras como na música, debe haber un 20 % de extracto tradicional, que é roubado da miña memoria coas Obdulias, e un 80 % autoral. No meu primeiro disco a porcentaxe era a contraria e fun dándolle a volta. Era un proceso necesario. Se non, ía caer nunha repetición sen sentido.

—Cal é o «facho que alumea no alto do outeiro», do que falas xa practicamente na primeira estrofa do disco?

—Ese grao de celebración da nosa identidade que está moi por enriba do que eu vexo por aí fóra, no mundo. Cando pensas que todo se vai desconectar, chegan unhas rapazas novas, collen unha parte do noso ADN arcaico, mestúrano cun movemento musical contemporáneo e grazas a ese xene que temos conseguen que todos colectivamente nos autoidentifiquemos outra vez con iso. E que o faga a rapazada, que non teñen referencias musicais previas no tradicional, é sorprendente. Porque ti dis «de onde lles vén esa conexión?». Hai aí algo telúrico, identitario, que levamos dentro e que fai que os rapaces escoiten o aturuxo cun beat nunha discoteca e digan: «Ostia, é a miña tataravoa». E póñense a bailar enlouquecidamente. Porque senten iso como propio. Iso é a antiglobalización. É sentirse parte dunha tribo, dunha raza. E cada vez que a invocas, dá igual o momento da historia que sexa, a tribo responde. A min iso paréceme marabilloso.

—Moitos deses músicos novos cítante como referente. Adiviñas certa herdanza do teu no que está a pasar na actualidade?

—Eu síntome un pouco ponte. Eu observaba o que acontecía cando a finais dos 80 estoupou o mundo da gaita e do folk e dicía: «Aquí hai algo que non está funcionando, aquí falta algo». E estaba seguro de que no momento que funcionase ía pegar un petardazo. Cando eu comecei, pensei trazar un camiño que nos levara a un lugar no que a música cantada e acompañada de instrumentos, que entón eran vistos como menores, tivera tamén un público máis maioritario. E teño que recoñecer que no meu caso iso foi algo premeditado. Non é accesorio que eu lles chamara Adufeiras e que ese elemento se convertera e vertebrador do noso proxecto. Creo que esa idea callou e agora esa ponte é máis fácil de transitar. Do cal, humildemente, alégrome moitísimo.

—No 2020 dixéchesme: «Quen di que dentro de cinco anos non empezamos a escoitar música pop galega feita con percusión tradicional?». Es un visionario.

—É que estaba claro. Toda esa viaxe que está transitando esta nova xeración de músicos é grazas a que están gañando cotas de identidade, estaba por facer. Estanse volvendo máis exóticos. E conségueno simplemente afondando na terra que pisan. Penso que pasou o que tiña que pasar. E pasou dunha maneira natural.

—«Axúdame a sentir», titulas o disco. É a incapacidade para emocionarnos a gran eiva desta sociedade e deste tempo?

—Danme moito medo as novas dependencias dixitais. Corremos un grave perigo. A urxencia, o consumo de todo en formato un minuto... Estámonos perdendo cousas moi importantes que non podemos perder. E non quero ser viejuno no sentido de «es que antes...». Pero é que o consumo de pantallas fai que esa dependencia elimine unha parte moi importante do contacto coas artes e cunha parte moi importante da vida. Non podes estar tres horas dándolle ao dedo para arriba. Iso non é san. E, a maiores, tamén ten que ver con que o sumun dun cociñeiro, dunha directora de cine ou dun músico é axudarlle a sentir un pouquiño á xente, axudarlle a vivir unha vida diferente da que vive todas as mañás na súa rutina diaria.

—Na portada do disco apareces sentado nunha sorte de mar de pandeiretas. Que queres transmitir con esa imaxe?

—É a miña colección de Stratocasters. Débolles todo. Ademais é un instrumento que a min me axudou explicitamente a sentir todo o que sinto pola música tradicional. Así que estou aí, sentado, agradecéndolle a ese instrumento todo o que me deu. É un xesto de gratitude e de identificación.

—Tras un disco en solitario, «Levantarse e caer», neste volves gravar con Adufeiras de Salitre. Dis delas que «son as que levaron o proxecto a onde nos atopamos hoxe».

—Si, realmente é así. O seu concurso foi determinante para situarnos onde estamos. Mira, cando publiquei Levantarse e caer fixen unha pequena xira na que ía con Antía Muíño e funcionou moi ben, pero a xente dicíame «volve coas Adufeiras e canta muiñeiras». E a min gústame cantar muiñeiras. Entón, ir contra o vento non ten sentido. Curiosamente, dáse a circunstancia de que neste disco a súa participación é a menor dos catro que levamos feito xuntos. Pero non foi algo premeditado. Boteime a traballar e, segundo ía facendo as cancións, atopábame con tonalidades que me eran moi familiares a min. De feito hai cancións nas que se ve claramente que fago un cambio de ton para que entren elas nun momento determinado e despois retomo eu o tema. Pero tamén concluín que nunha traxectoria de catro discos en común, que neste a súa participación porcentual fose menos non era problema, porque, xa digo, saíu todo dunha maneira moi natural. E, por suposto, nos directos a realidade é outra.

—Este é un disco bailón?

—Si, é un disco moi bailable. E é tamén un disco alegre e penso que variado.

—A mocidade galega recuperou o baile tradicional cunha paixón abraiante.

—Eu creo que iso xa estaba aí de xeito latente. Hai 20 ou 25 anos houbo un agromar importante das agrupacións folclóricas, que tiñan unha base social importantísima. E agora hai un novo episodio fundamentado nas foliadas e seráns aos que se está sumando moitísima xente nova que vai alí a aprender a bailar dun xeito non escolástico, simplemente para divertirse. Algo que conecta directamente coa esencia do baile tradicional. Esa é a súa razón de ser e o seu espazo natural. Por que aquí pasa nesta dimensión? Non teño explicación. Sigo aludindo a ese xene adormecido que temos, e no momento no que nos tocan un determinado resorte, respondemos dunha maneira moi tribal.

—O baile tradicional converteuse en algo «cool». Iso é un salto cualitativo notable.

—Si, porque o prestixia. Bailar é un xeito de relacionarse moi molón. No que ademais hai moitos elementos que conectan con ese concepto cool. Ten un punto moi sensual, moi expresivo, moi cómplice, moi enérxico, moi de raza... A rapazada bótase agora a bailar mesmo porque pode xurdir un rollo. Que é practicamente o mesmo contexto no que se bailaba hai un século. E é moi guai, porque o baile tradicional ten unha parte moi cómplice coa túa parella pero tamén unha moi colectiva. Outra vez aparece a tribo. Todos facemos unha roda e todos imos botando aturuxos e animándonos. E divertirse desa maneira, joder, ten tanto que ver con celebrar o que somos, o lugar do que vimos e con celebrar ás nosas avoas... A min paréceme algo moi elevado.

—Apelemos de novo ás túas dotes de visionario. Como adiviñas o futuro?

—Creo que estamos ante uns anos moi interesantes para a música galega. Gustaríame que este panorama se fortalecera, que se fixera forte. Que sedimentara e se desenvolvera no tempo. Que non sexa nun pico, algo demasiado pasaxeiro. Porque penso que se sostén no tempo, vai xerar oportunidades e vai ser unha inspiración para quen chegue detrás. A maioría desta xente moza está facendo as cousas con moito criterio. Se teñen a capacidade de tomar eles o control do seu e camiñar mirando un pouco máis aló que acó, pode ser moi interesante. Este fenómeno ten algunhas características que non se deron na historia da música galega. Por exemplo, o acompañamento dunha masa social moi grande. Estamos practicamente aos niveis de Fuxan os Ventos, Amancio Prada ou Milladoiro. Temos xente que é capaz de vender máis de mil tiquets en cinco horas. Ou de encher un Coliseum con 8.000 persoas. Iso é algo extraordinario, un fito na historia da nosa música.

—«Aquí parece que só hai sitio para os que gañan. Creo que, nese sentido, a sociedade diríxese a un precipicio», dixéchesme nunha ocasión. Es hoxe máis optimista?

—-O concepto de gañar é un concepto moi interesante e moi relativo. Quen gaña máis, aquel que de repente pega un pepinazo, érguese á crista da onda e as multinacionais espremen iso a tope ou Quique González, que enche á Capitol ano tras ano facéndose maior con dignidade? Para min, ese é o modelo de gañador. Poder transitar e non quedar tirado como un boneco nun tramo do camiño porque a industria necesita repoñerte con outro. Eu teño visto como hai xente que me adianta como un foguete e despois, máis adiante, vexo o accidente. E iso provócame tristeza. No saímos do local de ensaio, tocamos nun bareto, había cinco persoas. Despois do bareto fomos tocar a un club. Había 20. A ano seguinte volvemos e había 40. Mais tarde pensamos en deixalo, pero seguimos. E despois empezaron a vir cen, que falaron con outros cen, e ao final chegamos a onde estamos. Pero agora non. Agora tipos como Bizarrap saen dunha habitación cun ordenador e saltan a un escenario no que hai 10.000 persoas enlouquecidas. Sen ningún tipo de transición. Iso é moi difícil de xestionar. Pasas por alto demasiados chanzos do proceso. Cando o bonito é tamén ir desfrutando das pequenas metas que vas acadando. Pero a industria hoxe non ten paciencia e esixe saltarse todo iso.

• VIGO. AUDITORIO MAR DE VIGO. SÁBADO 9. 21.00 H. DESDE 16.75 EUROS
• OURENSE. TEATRO PRINCIPAL. VENRES 22. 20.00 H. ENTRADAS ESGOTADAS

---

---

---