Subimos dende Verín na compaña de Xosé Ramón García Soto e Vicente Rodríguez Justo camiño das estribeiras da serra das Penas Libres, fronteira con Portugal, e agárdanos a alcaldesa, Eva García, e mais a responsable de cultura, Marina Lovelace, xunto con outros amigos, para honrar a memoria de Eloi Luís André, filósofo e psicólogo, pioneiro da psicoloxía experimental, discípulo de Wilhelm Wundt na Universidade de Leipzig, que se criou nestas terras. Noutra marea falaremos da personalidade e traballos de Elois Luís André, hoxe un auténtico descoñecido. O profesor García Soto, psicólogo clínico en Burgos, estudou os seus traballos, certamente senlleiros.
Nunca estivera en Vilardevós. Hai anos, en sendo estudante en Santiago, chegou ás miñas mans un libro de Silvio Santiago con este título, Vilardevós, publicado por primeira vez en Galaxia en 1961 e reeditado despois na Biblioteca Básica da Cultura Galega (1982). O libro leva un prólogo de Otero Pedrayo. «Niste libro —escribe o patriarca— asístese á primeira organización dun sistema do mundo e das cousas».
A observación pode parecer esaxerada, mais o que salienta don Ramón no prólogo da obra é non só a calidade literaria do autor, senón a colección de textos, historias, marcas de identidade, tradicións, anécdotas, memoria, paisaxes, contos, tipos humanos que no seu conxunto conforman un universo propio, orixinal, esa «primeira organización do mundo e das cousas» á que fai referencia no prólogo de 1961. Na miña opinión, unha lectura obrigada, extraordinariamente rica e estimulante que de seguro animará o lector a visitar aquelas estribeiras arraianas.
Cando Silvio Santiago escribe Vilardevós xa non era un mozo. Pasaba ben dos cincuenta anos. Vivía en Venezuela, onde desenvolveu unha importante actividade na emigración, entre outros méritos a fundación do Centro Galego de Caracas, a dirección de Centro Galicia e Lar Galego e a creación da emisión radiofónica (Hora de Galicia), unha das actividades nos medios de comunicación en América irmás de experiencias semellantes en México, Bos Aires e Montevideo. No primeiro capítulo da obra, que titula Razón e condicións deste libro, evoca unha anécdota entrañable coa súa filla, que nacera en Caracas e tiña entón dez anos: «Papá, ¿tú qué eres?», pregúntalle a pequena, que quere dar respostas ás súas amigas do colexio interesadas na profesión do pai. Non é unha pregunta menor.
En realidade, atinxe á propia identidade do autor. Poderiamos dicir que é unha pregunta case que esencial á condición do emigrante, mesmo que fose unha personalidade coñecida e celebrada na súa contorna social. «Que facemos aquí? Que somos nós exactamente?», vén preguntando a filla. E de aí nace o libro: unha evocación profunda, poética, emocionante, case máxica sobre as orixes, aquela aldea que o protagonista tivo que deixar cando marcha ao exilio na Guerra Civil.