El comercio de siempre tiene futuro a un paso de Santiago: «Temos ata remaches para as potas que nin no Corte Inglés»

SANTIAGO

LA VOZ

Joyerías, carnicerías, ultramarinos o tiendas de deportes destacan y sobreviven a la batalla contra las grandes compañías y las áreas comerciales de las ciudades

05 dic 2023 . Actualizado a las 20:11 h.

Se acercan las Navidades, una de las épocas de mayor consumo del año. Son muchas las iniciativas que en las distintas comarcas se promueven para fomentar las compras en el comercio local. El de siempre. El que estuvo cuando no había vías de comunicación ni vehículos para desplazarse a las modernas grandes superficies; el que regenta el vecino que acompañó en las malas, y que en una libreta encolada de tapas duras primero, y de anillas después, fiaba a quien pasaba por momentos estrechos. El que en la pandemia siguió dando servicio a los vecinos que no podían ir más allá del límite municipal.

Es un sector que hace pueblo, que hace ciudad, y que no pasa un buen momento. Basta pasear por las calles y ver la cantidad de locales vacíos, que antes mostraban sus productos e iluminaban con sus escaparates la acera. Para que sigan encendidos, hay que entrar en ellos. Algunos comerciantes locales ven con optimismo la campaña navideña, aunque con un hándicap importante: Navidad y Año Nuevo cuadran en lunes, «a peor data para nós. O ano pasado foi fantástico, porque ao ser eses festivos en domingos xa non abríamos. Pero este ano as grandes superficies abrirán o domingo previo, pero ás pequenas tendas non nos compensa».

XOAN A. SOLER

«Temos ata remaches para as potas que nin no Corte Inglés»

Por onde empeza a contarse a historia dun negocio pequeno, familiar, centenario e con relevo xeracional que resiste á competencia das grandes superficies nun núcleo rural a dez minutos en coche do polígono de Costa Vella? Do barrio santiagués de Vista Alegre era o home que lle aconsellou a José Pazo non escatimar en mercancía. «Díxome, canto máis teñas, mellor, máis vendes», lembra. E así foi como, da man deste veciño do Pino, a taberna-ultramarinos A Xesta, ao paso da xa vella estrada nacional Lugo-Santiago (N-547) polo núcleo de Ferreiros, se foi diversificando con referencias de ferraxería que a converten nun comercio único. Nel, o cliente pode atoparse o inimaxinable, «ata remaches para as potas, que non hai nin no Corte Inglés», di Estrella Duro, que hai xa tres décadas que se incorporou ao negocio familiar que o avó do seu home colleu en traspaso en 1913.

Cento dez anos despois, volve estar en pleno proceso de relevo xeracional. Con 72 anos, José ten unha xubilación activa que lle permite seguir traballando no comercio, xunto con Estrella, e, dende hai pouco, o fillo do matrimonio: Javier. Ten 27 anos, é físico, enxeñeiro informático, e está estudando un máster en ciberseguridade, pero tamén ten claro o que quere, que é «traballar para min; mentres isto —explica— siga sendo unha fonte de ingresos, gustaríame seguir aquí». O saber facer detrás do mostrador venlle de berce, pero a pandemia, que para a familia repercutiu nun incremento das vendas tanto no ultramarinos como na ferraxería —a taberna tivo que suspender a actividade—, supuxo un punto de inflexión. Foi, conta, «cando empecei a axudar de maneira activa», e asomou a decisión de darlle continuidade ao negocio familiar, no que xa empezou a introducir cambios, aproveitando os seus coñecementos académicos: «Estou informatizando a lista de prezos, pero pouco a pouco, porque son moitas referencias», conta.

Javier ten nos seus pais o máis firme dos puntais. «Estou encantada de que quede con nós, é o máis bonito que nos pode pasar, pero o traballo é duro, e sábeo», di Estrella. Non ten moito que pensar cando se lle pregunta como sobrevive o negocio ás grandes áreas comerciais. «Nós o que temos é moito tempo dedicado a isto», resposta sen titubeos. Pechan os luns, pero o resto da semana teñen aberto de nove da mañá a once da noite, e só lle restan a hora que se permiten para xantar. Os comercios «24 horas» xa existían no rural antes de recibir o bautismo urbano. E, tamén ao igual ca estes, son quen de competir en prezos. A clave está nas compras, «e en saber como compras», afirma José. Aínda lembra o negocio que fixo co coñac da casa xerezana Terry que tivo o ollo de adquirir nun almacén, «porque era anterior a 1945, que foi cando Francia se fixo coa patente» explica. Vendeu cada botella a 10.000 pesetas. Diso hai máis de vinte anos, segundo recorda o matrimonio, que, daquela, aínda non reformara o negocio.

Con variedade de xénero, prezos competitivos e horas de traballo, José e Estrella son hoxe donos da propiedade, unha restaurada casa de pedra que alberga o negocio e a vivenda familiares. Non lles foi mal. E segue índolles ben. Contan que novembro non é un bo mes para o pequeno comercio. Pero quentando o corpo cun café con leite ben feito na Xesta, calquera pode testemuñar que a taberna, o ultramarinos e a ferraxería son un ir e vir de clientes. Veñen do propio concello do Pino, de Boimorto e de Arzúa, sobre todo. Os provedores tampouco faltan os xoves para repoñer mercancía. E un último dato: dos chourizos que lle compran a un produtor de Vimianzo despachan preto de 3.000 quilos no ano.

XOAN A. SOLER

«O viño galego ten en Ribeirao o escaparate que necesita e merece»

A Martín Ferreiro, esta reportaxe píllao lonxe. Atópase de viaxe en Francia, realizando visitas de traballo en Borgoña, unha das rexións vinícolas máis antigas do país veciño. «Para min o importante non se atopa en que a tenda sexa bonita e teña moitas referencias, senón en saber por que están aí, e iso require tempo, traballo e moitas horas de viaxe, e aínda que podo defender as referencias que temos, quédanme produtores, e as súas historias por coñecer», explica este mozo de 29 anos. Representa a cuarta xeración ao fronte de Ribeirao, un emblemático comercio de Melide que botou andar en 1912 como ferraxería, foi bazar na segunda metade do século pasado, e é vinoteca dende hai máis dunha década. Esa pegada histórica mimouse no establecemento, onde se expón como reliquias da vella fábrica familiar de gasosas unha colección de sifóns, se conserva unha antiquísima e xigante máquina rexistradora, e se mantén un anaco do mostrador corrido que, outrora, cruzaba o comercio, dende a entrada que ten na rúa de Ovedo ata o acceso dende a paralela do Convento.

A idiosincrasia da tenda —nun histórico inmoble de teitos altos, enormes escaparates, e balaustrada interior— casa coa personalidade que lle imprime o bisneto do fundador, que se botou ás costas «a responsabilidade de que o viño galego teña en Ribeirao o escaparate que necesita e merece», sostén, consciente de que o comercio de viños, no casco histórico, ten abertas as súas portas no mellor emprazamento posible: ao pé dos Camiños Francés e Primitivo. E é que Martín Ferreiro, que fixo un máster en sumillería logo de licenciarse en Administración e Dirección de Empresas, defende con convicción que «Galicia é, por clima, chan e variedade de uvas, unha das mellores zonas do planeta para producir viño». E entre as colleitas dun sector —o galego— que está a atravesar, di, «un bo momento», Martín Ferreiro, que tamén avanza no negocio da man do seu pai, Manuel, — «se el non estivera, eu non podería facer isto», admite—, fai unha consciente e persoal aposta por «pequenos produtores, respectuosos co viñedo e coa viticultura rexenerativa».

Como discípulo desa filosofía, mira ao país galo e sinala, para poñer de exemplo, a pequena rexión de Champagne, na que os produtores dese viño espumoso mundialmente coñecido «son case tantos como en toda España», indica. Por suposto que hai referencias de champagne francés en Vinoteca Ribeirao, ao igual que doutros viños representativos de Francia, doutros países como Austria, Italia, Alemaña ou Portugal, e doutras rexións produtoras de España. O xénero deste centenario comercio de Melide, que a familia Ferreiro compaxina coa distribución de bebidas, é máis ca unha experiencia sensorial. Di Martín que «no mundo do viño, as fronteiras son absurdas. O viño —explica— é unha forma de viaxar no espazo, e no tempo, e ao bo séntanlle ben os anos».

Sandra Alonso

«En piezas de oro competimos con cualquier gran tienda de ciudad»

Era 1865 cuando Luis Scotti, descendiente de italianos que acabó casándose en Padrón, fundó la joyería que hoy en día aún mantiene su apellido. Su saga continúa, durante más de 40 años de la mano de María Teresa López quien, jubilada aunque no inactiva, pasó el testigo a su hija Jacqueline García. Ella lo había heredado de su suegro, Pedro García Regueiro, del que guarda un excelente recuerdo: «Era un profesional como la copa de un pino. Vino a pedir trabajo y a base de trabajo se asentó y formó a muchísima gente, entre ellos a Luis Bragado y a Juan Gómez, otros grandes joyeros, pero hubo muchos, muchos más».

Cuenta que García Regueiro falleció hace 43 años y motivó que se pusiera detrás del mostrador. «En cuanto me hice cargo de la joyería le di la primera reforma. Prolongamos la tienda porque tenía mucho fondo y seguimos esa línea. Luego hice una segunda ampliación. Unimos la casa con otra que estaba pegada. Recibimos el premio del Ateneo Padronés por la magnificación restauración que llevamos a cabo», explica con orgullo María Teresa López.

¿Pero qué hace que una joyería siga abierta 158 años después? «Siempre hemos tenido una clientela fiel, así como un prestigio enorme a la hora de vender oro. Cuando se vendía oro de menor calidad, nosotros siempre lo teníamos de 18 quilates, a pesar de ser una tienda pequeña», explica López, quien admite que en «piezas de oro competimos con cualquier gran joyería de ciudad».

Esa pasión por los mejores productos continúa como seña de identidad: «Cuando llega alguien con una cadena que necesita una reparación nunca ha podido decir que la compró aquí». Explica que otro de los fuertes del establecimiento es el servicio de reparación, así como toda la oferta de productos de Sargadelos: «Insistí mucho para que empezaran a hacer figuras de Rosalía de Castro. Costó, pero terminaron haciéndome caso».

Los cambios

La experimentada joyera reconoce que el sector ha ido cambiando a pasos agigantados. Apenas quedan viajantes y cuando alguno llega «te ofrece sota, caballo y rey. Tienes que ir a las ferias, saber cómo está el mercado, qué ofrecen los competidores y qué novedades hay. También tienen que estar en nuestro escaparate».

La seriedad es otra de las características que siempre ha intentado defender, aunque le costara dinero: «Es algo que funciona en cualquier negocio. A veces he recibido piezas de un cliente que cuando lo mando a la casa de origen me dicen que es culpa del consumidor y que él pague el arreglo. Prefiero asumir yo esos 20 o 30 euros que perder el cliente. No solo puedes pensar en ganar dinero, también tienes que dar un servicio».

Que un relojero trabaje con ellos es otra cuestión que les ha permitido diferenciarse, algo «que cada vez quedan menos. Mecánico profesional en Padrón solo lo tenemos nosotros». Repara incluso los relojes de pared, lo que les lleva a ofrecer sus servicios por toda Galicia. ¿Cumplirá la joyería Scotti al menos 100 años más?. «Si me preguntas hace poco te diría que era muy complicado, pero tengo un nieto, Pedro, que es una maravilla lo que sabe y entiende de joyería», afirma López. Aunque estudia Derecho, su abuela cree que podrá compaginar ambas profesiones «sé que sería un grandísimo profesional».

PACO RODRÍGUEZ

«Equipamos a 200 conxuntos deportivos de toda España»

David Viaño es un comerciante que ha hecho crecer su negocio. En el año 2007 abrió en la calle Alfonso Senra de Ordes la tienda Ekaté, de ropa y calzado, y en la actualidad tiene otra en Carballo y un outlet en Ordes, que abre un par de fines de semana al mes. Son siete personas en plantilla, a las que se suman otros dos o tres profesionales en temporada alta, para cuestiones como el diseño de equipaciones deportivas o las redes sociales de su firma.

Porque Viaño no deja de explorar nuevas vías de negocio. Desde el 2014 Ekaté tiene en su web un muestrario adicional al de sus tiendas físicas: «Para un pequeno comerciante coma nós é máis escaparate que rendibilidade, pero é certo que che trae moito cliente á tenda, porque ven alí o produto e van logo ao comercio». Eso sí, «tes que tela actualizada, subindo os artigos cando che chegan: no inverno, non podes ter unha prenda de verán na portada, porque a web é imaxe». En su caso, hace tiempo que dejó las grandes plataformas de ventas en línea, «porque facturas moito, pero non ganas. Por un lado está a súa comisión, que é grande, por outro obríganche a tirar os prezos» y también está el problema de las devoluciones.

Pero Viaño ha abierto una nueva línea de negocio en la red, Ekaté Teamwear, para la venta de vestuario laboral y ropa deportiva: «Vestimos a uns 200 equipos de toda España, de todos os deportes, de fútbol a voleibol, ciclismo, atletismo, fútbol sala, natación, e mesmo outros que eu nin coñecía, como o touch ball, que é similar ao brilé e no que equipamos a unha formación de cen persoas de Alcañiz (Teruel)». En el área más próxima a la firma de Ordes, como Santiago, Ferrol, A Coruña o Costa da Morte funciona el boca a boca, y más allá, el posicionamiento en web y redes sociales.

¿Se gana al cliente por precio? «Se cadra, máis por servizo. Pasounos cun colexio privado de Alcalá de Henares (Madrid). Servimos a 391 rapaces, con dez prendas cada un. Cando contactaron comigo xa me dixeron que por prezo eu non ía poder competir co seu anterior provedor, pero que buscaban un bo servizo». Lo tuvieron: el 4 de septiembre todos los escolares tenían la ropa en sus casas para empezar a entrenar.

XOAN A. SOLER

«Abella Verde é unha filosofía, pois cremos no produto ecolóxico»

Abella Verde es una tienda de productos ecológicos y también para veganos, así como productos sin gluten o sin lactosa. El grueso lo ocupan la alimentación y las bebidas, pero también los productos de limpieza y cuidado personal. Son una referencia para Negreira y comarca desde que hace dos años y medio decidieron abrir la tienda en la calle Camiño Vello, 22. Al frente está Almudena Dorrego, informática de profesión y que trabajó en un supermercado de Mallorca, justo antes de regresar a Galicia. «Decidimos apostar pola diferenciación e crear un espazo onde a xente vegana, ou a xente que non pode tomar cousas con gluten, atopase variedade de produtos e onde o noso [polos produtos galegos] tiñan que estar», subraya Almudena.

«Miña parella, que é deseñadora gráfica, e máis eu, pensamos en Abella Verde como unha filosofía. Sempre apostando polo produto de proximidade galego e axustando calidade-prezo, que a zona require», dice Almudena, y asume que tienen una amplia variedad: algas, vinos, licores o mismo cremas de frutos secos, que están en auge, como los productos de la marca Quinteiro que, dice, «están enmarcados na nosa filosofía de produto ecolóxico como preferente, polo que o 90 % da tenda é ecolóxico». Dentro de esta filosofía de tienda cuenta Almudena que trabajan con producto en exclusiva como Mel das Flores, de Lugo; o mermeladas y conservas de Amorodo; las infusiones y tés ecológicos de Orballo, o la cerveza artesana de Celebridade Galega, que incluso elaboran licores con destilados de patata «e moitos produtos moi bos que se nos escapan das mans porque non os vendemos», lamenta Almudena.

Abella Verde están en fase de elaboración de su propio catálogo online de productos porque asumen «cada vez hai máis emprendemento no rural e van saíndo cousas novas e de moita calidade que lle engaden valor ao noso, sen ter que marchar fóra de Galicia a traballar», a la par que, dice, «notamos como a xente cada vez mostra máis interese polas cousas que se elaboran e cultivan aquí, porque tamén hai maior preocupación por coidarse e consumir produto ecolóxico», señala. Incluso apunta como en los períodos vacacionales crecen las ventas por el valor añadido del producto autóctono para la gente de fuera de Galicia, o mismo cuando los universitarios regresan a casa.

XOAN A. SOLER

«Competimos con produto da zona»

La carnicería y ultramarinos Redondo fue el primer supermercado de Santa Comba, en la avenida Alfonso Molina 63, de la capital del Xallas. Su apertura se produjo en 1987 y actualmente el establecimiento está regentado por la tercera generación que encabeza, a sus 36 años, Pablo González Arán, junto a sus padres, Francisco Daniel González y Carmen Arán Espasandín, además de contar con la ayuda de su hermano, Daniel González. Poseen su propia fábrica de embutidos en el lugar de O Busto, así como una explotación ganadera. Su producto estrella son los chorizos caseros.

En el obrador de embutidos cuentan con Ricardo Ramos, Tito, encargado de múltiples tareas desde prácticamente los inicios de la fábrica: «Os comezos foron facendo os chourizos coa receita da avoa. Logo, meu pai abriu a fábrica no Busto para elaborar os chourizos e mailo salchichón artesanal. E levamos case corenta anos coa mesma receita», relata Pablo, quien explica que tienen tres granjas de confianza a las que adquieren los animales que sacrifican en el matadero, «porque nós, aínda que temos unha granxa, non nos chega para abastecer toda a demanda», de ahí que recurran a estas explotaciones familiares, creando mayor riqueza en la zona.

«En carnicería Redondo mantémonos fieis ao produto local e competimos en calidade e fresco a bo prezo. Cremos na economía circular e sabemos o moito que se valoran os nosos produtos. Por exemplo, hai pouco envíamos cincuenta quilos de chourizos para Amsterdam», cuenta este joven que estudió para ser cocinero y desarrolló una primera etapa en su vida laboral en la restauración: «Ata que chegou a pandemia, traballaba no restaurante máis antigo do mundo, no Botín, en Madrid; e estaba moi a gusto, pero ao regresar a Santa Comba dinme conta que o meu é isto, e foi coma un punto de inflexión», señala Pablo, a pesar de que a él le gusta viajar y conocer nuevos lugares, pero dice que «estar rodeado da familia é algo moi bonito e como dicían os vellos desta casa, sempre saímos adiante», concluye.

Pablo González se muestra optimista para encarar el futuro e incluso anima a los jóvenes a emprender en el rural «aínda que os tempos veñen revoltos, porque é evidente que antes, cando meus pais traballaban a carnicería as ganancias eran maiores ao facer todo na casa; aquí sempre seguimos co espírito de esforzarse en ofrecer o mellor produto», que a juicio de las personas que incluso se desplazan desde lejos hasta Santa Comba a comprar sus chorizos, vale la pena por su calidad y sabor casero.

La carnicería y ultramarinos Redondo, de Santa Comba, está regentada por la tercera generación, que encabeza, a sus 36 años, Pablo González Arán, junto a sus padres, Francisco Daniel González y Carmen Arán Espasandín, además de contar con la ayuda de su hermano, Daniel.

Sandra Alonso

«Na tenda ata pasaba consulta o médico»

Cuando alguien se refiere a las tradicionales tabernas y ultramarinos rurales como un pequeño El Corte Inglés, es una definición que se queda pequeña para Casa Castro, el negocio que abrió en 1947 Jesús Fernández Casal y que fue un verdadero centro de servicios en Burgo, en la parroquia de Lamas (Boqueixón). Porque rememora su hija María Fernández, quien retomó el negocio en el año 1987 (tras doce años en que lo arrendaron a dos matrimonios), que su padre llegó a vender allí telas, féretros («pero mamá non os quería e tivo que desfacerse deles»), material de ferretería y construcción, e incluso se estableció un herrero con forja, tuvo panadería, trabajó un peluquero para hombres e incluso un taxi.

Casa Castro, que toma el nombre del apodo de la casa familiar del fundador, llegó a albergar una consulta médica en su interior. Eran otros años, y hasta allí se acercaba en determinadas fechas el médico de Prevediños, «que viña ata aquí na súa besta. Meus pais daban comidas nas fins de semana, e o médico consultaba no comedor, que estaba sen xente». De ahí surgió una ocupación adicional para Jesús Fernández, que tuvo tiempo incluso para ser agente bancario de Fidecaya: poner a los vecinos las inyecciones que recetaba el facultativo; y en el propio negocio se llegaron a dispensar medicamentos, por parte de un farmacéutico de Santiago.

En tiempos sin teléfono, Casa Castro era un centro de mensajería: allí dejaban aviso los vecinos que precisaban de la visita del veterinario para sus animales, y cuando este pasaba cada semana tomaba nota de los encargos. Cuando llegó el móvil, fueron de los primeros en anotarse a la nueva tecnología, con un móvil de maleta «que custou 500.000 pesetas (3.000 euros) e pesaba moitísimo». Aún lo conservan en su casa, junto a una antigua báscula en la que pesaban productos que vendían a granel, como el azúcar, la pasta o el arroz, una máquina para despachar aceite y otros elementos.

José Manuel Fernández es la tercera generación de Casa Castro, un moderno supermercado desde el año 2001 al amparo de Claudio (Gadisa), junto con su mujer Sandra Martínez, y otros tres empleados. Ellos mantienen aún la distribución de bebidas a particulares que había iniciado su abuelo, por la zona de Lavacolla, San Lázaro, Amio y Aríns, así como Sergude y Boqueixón, con familias que son clientes hace medio siglo. También distribuyen piensos y abonos, porque allí sigue habiendo de todo.

¿Habrá cuarta generación? José Manuel no lo ve fácil: «É moi complicado, porque a xente vai máis ás grandes superficies, e nós estamos moi cerca de Santiago. Na pandemia dábannos as grazas por estar aí, pero acabouse e a xente xa non se acorda disto. Pasounos a todos os pequenos».