Co antigo murmurio das follas do millo ficabamos adormecidos nas beiras do regato da fonte das Certaíñas, que desembocaba no mar do esquecemento, entre as rochas do litoral de Agüeiros, ateigadas de algas e caramuxos. Mais cando nos agochabamos entre as longas laxes da toxeira Rendonda, entre aquelas escuras pedras recubertas de mofo e liques, evocabamos os intres vividos na nenez e á vez retornaban co lento devir das estacións os nomes dos nosos devanceiros e os dos racús varados na mallante do olvido. «A memoria é así…», reza un verso do poeta Luis Alberto de Cuenca (Coria del Río-Sevilla, 1950).
Coa lembranza rememoramos palabras: Cañotos, os dos pés do millo cortado, coma dentes cara ao ceo nas leiras das Cabadas. Carozos, os ósos que sosteñen os grans das espigas cubertas coas casullas. Esfolladas estas e debullados os grans, gardábanse os carozos para asar as xoubiñas do verán e logo comelas con cachelos (patacas cocidas cun pouco de tona). Unha marea sonora de palabras subía por entre as rilleiras das parras dos Carriles e só paraba nos pobres lavadoiros do regueiro no Canto. Chegaba empurrada polo vento dun tempo vello: a Casa do Boi, en Brión xunto ao fogar de Luís o Rato. As pisadas do lobo na Congostra de barro que atravesaba o Bosque do Rei. A raposa de lustroso rabo amarelo cheirando nos capoeiros das casas do monte da Jurita… Aló enriba aínda vive a señora Rosalía, que xa ten máis de cen anos…
Naqueles afastados días do torrente salvaxe da nosa infancia, a auga da choiva esvaraba polas ladeiras do Alto das Forcadas cara á Cova da Silva. Tamén por aquela cima campaban as sombras das almas que ardían no inferno. E ao mesmo tempo o aire traía un olor a cera branca. Era a que supuraban polas orellas as ánimas que agardaban desesperadas e encadeadas tralas portas do Purgatorio. Pobres criaturas castigadas a mirar fixamente máis aló do lombo da montaña, por onde seseaba a canle do río onde perderan o acordo.
Hai un feixe de anos, polo leito luso da inquietante corrente do Lima cruzaban moitas das nosas avoas. Facíano levando na cabeza un mulido de roupa vella e sobre el as cestas cargadas de mercadorías do estraperlo: café, aceite, azucre, fariña, sal, bacallau… Ían pasiño a pasiño sobre os pasais feitos de granito da Serra da Estrela. Andaban con moito coidado para non caer nunha auga que lles roubaría o nome e o mapa do camiño de volta para á casa. Ao mesmo tempo rezaban todas á vez esta ladaíña: «Deus é bo, o demo non é malo, Deus é bo, o demo no é malo...» E cando xa estaban na outra marxe, rían a esgalla ao tempo que berraban ao aire: «E agora que lle dean polo cu os dous». E o mesmo volvían repetir cando atravesaban o Miño entre Monçao e Salvaterra.
Coa fariña mesturada con fermento cociñaban as nosas vellas avoas as empanadas, o pantrigo e tamén a boroa nos fornos da memoria. Nós cortabamos cachos destes básicos alimentos coas navallas do tempo, as mesmas que usabamos cando mozos para gravar os nosos nomes e os das nosas namoradas na pel dos castiñeiros e dos carballos, para que non ficaran perdidos entre os cachopos do esquecemento.
Vellos compañeiros! A nosa memoria nos seus derradeiros días bica e bebe nos regatos da nosa infancia. Mais xa non lembra as cousas de hoxe en día. Recorda o lugar da fonte que nutre de auga as casas da aldea, pero non o nome do lugar onde están as arquetas que alimenta o manancial de Novelle. Tamén recorda a lagoa onde nos bañábamos en pelotas e nos dabamos bicos, miña nena. Mais agora xa non atopamos o camiño novo que nos conduce até ela.
Como di o poema O fin é o principio do libro El secreto del mago, de Luis Alberto de Cuenca: «A memoria é así. Fuxen os nomes propios do presente, as datas próximas no tempo e retornan os nomes do pasado… Estes días azuis e este sol da infancia: ao final só importan as cousas do principio». Así é.