As melodías das veciñas de Pazos de Borbén abren a serie de vídeos cos que Xabier Díaz homenaxea ás cantareiras galegas no ano que se lles adica o Día das Letras Galegas
25 ene 2025 . Actualizado a las 20:12 h.Na casa de Yvonne González resoan os ecos da música da súa nai, Rosa, e da súa tía, Aida. As súas pandeiretas, silenciadas coa enfermidade e a morte das dúas, colgan dunha parede de pedra do país xunto as súas fundas, cada unha co nome bordado con letras de cores cargadas de cariño. Yvonne colle unha e Anelisa, a súa filla, outra. O seu tacto, como todo nesa casa de Moscoso (Pazos de Borbén) debuxa memorias cheas de sons. Na súa conversa, a cociña de ferro do piso de abaixo volve acender. Quenta con forza. «A elas gustáballe que ardera con forza. Un día vin o metal vermello coa calor», lembra, entre risas, o home de Ivonne, José Luís. Ao carón do fogar, as pandeiretas volver soar. A voz de Rosa e Aida renace coa memoria e esa mesa de pedra de tres metros de longo por 1,5 de ancho, que José Luís armou con tanto esforzo, volve a moverse coa forza de varias mans. Déitana nun lado da cociña, «como facían os días de festa», e todos comezan a bailar e a cantar ata o amencer.
A casa de Moscoso de Rosa e Aida era un templo da música en galego. Centos de músicos e persoeiros da cultura bailaron naquela cociña. «Nesta casa había moitas melodías e moita alegría», lembra a súa filla. Hoxe, no ano que se celebra o legado das cantareiras, cando Anelisa vai traballar no coche recoñece a súa avoa nas cancións de Tanxugueiras, Xabier Díaz, Xisco Feijoó e de tantos outros. Tamén no himno do Celta. As súas voces forman parte do coro de mulleres que inspiraron a Oliveira dos cen anos de C. Tangana. Deixaron un legado que as fai vivir dentro das cancións. Yvonne e Anelisa tamén cantan cando as lembran. É unha melodía que a Aida non lle gustaba cantar en público, desas que son máis pícaras. Ambas rin cando saborean as memorias que volven coa música e imaxinan a vergonza de Rosa.
Cando unha casa que foi unha orquestra queda en silencio, a dor tamén volve coas cancións. Rosa e Aida tiveron unha vida dura. Ambas mulleres creceron ao pé do campo e do regato. Cantaban para traballar, sufrían nas melodías e viviron alleas á riqueza do que gardaban na memoria. Creceron unha canda outra. A Aida anulárona cando era nova e, como tantas outras mulleres do seu tempo, «non puido decidir a vida que quería ter. Viviu baixo o mandato da miña nai e criounos a min e ao meu irmán», conta Yvone. «Non tiveron sorte en moitos momentos da vida, pero nunca perderon as ganas de rir e cantar». As súas melodías bulían nas súas voces dende as cicatrices e caricias que lles deu a vida. «Cantaban a súa realidade, o que lles era común, a súa vida», explica Xabier Díaz, que aprendeu na súa cociña «melodías que me fixeron entender o país». Non é casual que o músico decidira abrir a súa homenaxe particular ás cantareiras con Rosa e Aida. As mulleres que cantaban traballando no campo, lavando a roupa no regato, xogando as cartas na cociña, tecendo no pequeno taller téxtil que abriron na casa e, tamén, na televisión, nunha sala de concertos de Bruxelas e en grandes teatros. As mulleres que criaron unha familia traballando do que podían e que, xa ben maiores, descubriron que o que levaban facendo toda a vida unía as emocións de milleiros e milleiros de persoas.
«A voz da miña nai silenciou o teatro García Barbón de Vigo. Ela estaba detrás dun biombo. Só se vía a súa sombra lavando o pelo dunha muller e a xente choraba mentres cantaba. Foi un deses momentos que quedan por sempre», lembra Yvonne. Ela vertía as súas emocións na súa voz. Un tempo despois de que o seu home morrera no mar foi a Rianxo cantar. «Eu canto para olvidare, eu canto para olvidare, as penas que levo dentro, para así non me matare», dicía cos versos da cantiga A Virxe do Portovello. «Toda a xente que a escoitou quedou marabillada con ela», lembra José Luis. Aquela dor vivía na canción. Iso tamén fai que, aínda hoxe, algunhas melodías doan cando soan. Foi tal o baleiro que deixaron Aida e Rosa na casa de Moscoso que as cancións tamén aguilloan no corazón. «As veces é difícil volver escoitalas», recoñece Yvone. «Na casa aínda hai moita dor», di sentindo o peso do silencio dunha familia que creceu e descubriu mundo da man da música das irmás.
«Se elas tiveron nacido noutra época, probablemente, terían triunfado na música. Rosa tiña unha personalidade de estrela, de vedete e un talento único», lembra Xabier Diaz. O artista sonoro francés Félix Blume tamén o notou cando as coñeceu. «Para rematar os meus estudos na Escola de Cine de Bélxica vin a Galicia en 2007 para gravar o meu documental Tempos de recolleita. Fixen moitas entrevistas, pero a que máis me marcou foi a de Moscoso». Namorou da personalidade e das voces de Rosa e Aida e levounas cantar a Bruxelas. «Imaxina, dúas mulleres que nunca subiran nun avión e que ata hai nada non daban valor ao que facían, cantando en todo un teatro do centro de Bruselas», di Yvone. Ela e Anelisa foron con elas. De novo, as memorias volven encher o salón da casa de Moscoso. Lembran os xestos de Rosa, como movía as mans antes de subir ao escenario morta polos nervios, a Aida nas escaleiras mecánicas do aeroporto, o calor que facía, o bus turístico e o concerto, aquela hora na que un anaco de Bélxica converteuse na cociña de Rosa e Aida.
O talento das irmás permitiu que a súa memoria non se diluíra no tempo. Son un caso único. Viviron coma artistas e fixeron do seu fogar un conservatorio. Tamén marcharon sabendo que a súa música vivía nas melodías doutros músicos e, tamén, na voz de Anelisa. A ela non lle gustaba cantar as cancións que escoitaba na casa, pero cando se botaba a versionar «a música que me gustaba a min» elas «namoraban», interrompe Yvone. «A miña filla herdou o seu talento», di, orgullosa. Teñen ao seu redor unha chea de fotos de Rosa e Aida, álbumes que cobran vida coas súas palabras. Ambas estarían moi felices sabendo que, este ano, o Día das Letras Galegas bailarase coas súas cancións.