«E estas pequenas crónicas permitíronnos ademais descubrir que a saudade é a fidelidade do amor»
23 oct 2022 . Actualizado a las 05:00 h.Fai un par de semanas terminabamos un artigo falando dunha fonte que, situada nas inmediacións de O Pastizal, no corazón da serra do Barbanza, manaba saudade. E con tal motivo, lembramos agora que na nosa gramola sonora figura unha canción de Andrés do Barro (Ferrol, 1947-Madrid, 1989) que no seu retrouso dicía «Teño saudade, saudade teño de ti, meu ben…». Como recordaredes, o cantante ferrolá alcanzou un éxito sen parangón cunha canción en galego que foi número un en vendas en toda España: O tren. «O tren que me leva pola veira do Miño, me leva e me leva polo meu camiño. O tren vai andando pasiño a pasiño e vaime levando cara o meu destino…», dicía a letra daquela pegadiza melodía. Non era así, meus vellos compañeiros de verbenas?
Pois ben, segundo o dicionario da Academia Galega, saudade é un substantivo feminino que se refire a un sentimento profundo no que o suxeito vive unha perda ou experimenta unha aguda nostalxia de algo vivido que anhela ou que considera desexable. Entre nós, algúns toman o vocábulo coma sinónimo de morriña, mais non parece ser así exactamente, pois a morriña é máis un sentimento que fala dun estado de ánimo melancólico e depresivo.
A saudade é o fío sonoro condutor por antonomasia da música tradicional e popular portuguesa: os fados. Para os músicos e intérpretes lusos, desde a salazarista Amalia Rodrigues até a modernísima Mariza, pasando por María do Ceo ou Dulce Pontes, a saudade é unha sorte de apetito inexplicable, unha innomeable e enigmática ansia que aniña nas nosas almas. E este sentimento, que late e alenta na canción amorosa portuguesa, emerxe desde os feudos da imaxinación e da inspiración, e é, á vez, o territorio de onde xorde a canción de amor, segundo explica o compositor australiano Nick Cave na conferencia A vida secreta da canción de amor.
Neste sentido, saudade é o desexo de ser arrincado da escuridade para ser levado á luz. É a apetencia de ser acariñado por unhas mans que non son deste mundo. Así pois, esta saudade que semella alimentar toda a tristeza que envolve e se respira nos fados é un termo que se emparenta con outro claramente español: duende. Nunha brillante conferencia titulada Xogo e teoría do duende, Federico García Lorca esboza unha plausible explicación sobre a rara e inexplicable tristeza que aniña no corazón de certas obras de arte. Neste sentido, o poeta granadino di: «Todo o que ten sons escuros ten duende». E a continuación subliña: «Estes sons negros son o misterio, as raíces que se cravan no limo que todos coñecemos, que todos ignoramos, pero de onde nos chega o que é substancial na arte». Segundo isto, o trasgo non é un anxo, nin unha musa, pois «ao trasgo hai que espertalo nos últimos cuartos do sangue». Noutras palabras: o duende é un misterioso poder que todos senten, pero que o filósofo «non pode explicar».
Aínda que andamos moi afastados desas rexións do espírito, as anteriores consideracións serviron xa moitos anos de estímulo para o noso humilde intento de articular unha crónica que nos permitira nomear a perda das árbores do bosque familiar, pero tamén para explorar paraxes da memoria onde nos atopamos ou tropezamos a cada paso cos recordos do tempo pasado, que no noso caso son coma un segundo corazón, tal e como se pode comprobar na desaparición dun ser querido, ou na rotura dun amor ou na perda dun amigo, como foi a de Federico hai uns días.
E estas pequenas crónicas permitíronnos ademais descubrir que a saudade, miña rula, é a fidelidade do amor. Pero tamén foron estes insignificantes escritos os que nos levaron a coñecer que a nostalxia é só a enfermidade que padecen os que frecuentan territorios onde vive a ensoñación na que laten os recordos, todo o xa vivido.