Buxa premiou a investigación arredor de cuxo libro xirou o acto de Barbantia
29 mar 2025 . Actualizado a las 16:32 h.Hoxe que están de plena actualidade termos como metais raros, volframio, cobre e outros materiais relacionados coas armas e os aparatos tecnolóxicos que marcan as nosas vidas, no que se basean os intereses económicos para tratar de reabrir explotacións mineiras inactivas dende hai moitos anos, semella acaída a publicación do libro As minas dos ingleses: San Finx, obra de Joám Evans Pin, activista na defensa da paisaxe a través da plataforma Montescola ou as Brigadas Deseucaliptizadoras de Froxán, no termo de Lousame, onde reside o escritor. Pero tamén é oportuno porque o volume acadou o premio Buxa 2023-2024, da Asociación Galega do Patrimonio Industrial.
O libro e o seu autor foron os protagonistas do acto mensual da Asociación Cultural Barbantia que tivo o edificio do Casino de Noia como epicentro e que contou cunha importante asistencia de público.
Foi a presidenta de Barbantia, María Xesús Blanco a encargada de presentar aos integrantes da mesa, non sen antes lembrar a saída do suplemento A Voz de Barbantia número 203, froito de máis de vinte anos de colaboración entre La Voz de Galicia e Barbantia, e agradecer a acollida por parte do Concello de Noia.
Axuda de amigos
Cedeu a palabra a Manuel Lara Coira, responsable de Buxa-Asociación Galega do Patrimonio Industrial, que explicou que a entidade naceu no ano 2008 para promover o coñecemento da historia industrial: «A industria sempre ten un aura de un algo noxento, ruidoso, mísero... e o que pretendíamos era darlle un pouco a volta, porque grazas a esa ‘‘porcallada'', moitas familias puideron saír adiante». Lembrou que arrancaron grazas a axudas de amigos e algunhas empresas, pero estas foron desvinculándose ata quedar só ca axuda dos amigos. E no 2025, Ano da Ciencia en Europa, crearon o premio Buxa, para animar a investigar sobre a industria, que se convoca cada dous anos e cuxo premio é publicar a obra.
A continuación entre o escritor, investigador, historiador e membro de Barbantia Xerardo Agrafoxo e o autor do libro, Joám Evans Pin, deuse paso a un diálogo no que Agrafoxo lle formulou preguntas, tantas que o propio Evans chegou a concluír que semellaba un exame final.
Primeira familia
Evans explicou como chegou a familia Burbury, primeira propietaria das minas de San Finx, á comarca en 1897. Inicialmente asentárase en Santander fuxindo das dificultades económicas que tivera en Inglaterra. En Cantabria puxo en marcha unha explotación gandeira, e veu a Noia coa intención de explotar os minerais que o autor cre que se descubriron con motivo das obras da primeira estrada que comunicaba Noia con Santiago.
Evans sinalou que probablemente xa houbese covas antigas das que se sacaran minerais e que as primeiras explotacións dos ingleses estaban máis preto da vila de Noia, aínda que posteriormente se concentraron en San Finx. Detallou o investigador que o mineral era transportado por terra, atravesando lugares como O Confurco ou Bealo, para achegalo á costa, na zona de Ponte Beluso ou Taragoña, onde era estibado en barcos que o levaban a Carril, vila na que se construíra unha moderna planta para depurar o mineral, que despois se trasladaba ao porto de Vilagarcía con destino a países europeos, especialmente Alemania.
O autor explicou que xa entón, a explotación mineira foi motivo de mobilizacións, ao igual que hoxe, por parte dos residentes na súa contorna, porque contaminaba mananciais e fontes, así como as fincas de cultivo.
A presentación da obra deu pe a un interesante diálogo no que os asistentes puideron deducir que a historia se repite e que é importante buscar alternativas menos doadas si con elas se evita o deterioro medioambiental.
O concelleiro de Cultura, Xosé Pérez, pechou o acto agradecendo a asistencia e ofrecendo toda colaboración e axuda a Buxa e Barbantia para o desenvolvemento da súas actividades.