Regresou a choiva no tempo da vendima. E apagou os lumes que arrasaron os nosos montes. Arderon as árbores, as casas e a maleza. Pero sobre todo arderon séculos de traballo invisible no visible emborrallado. Nos días de apañar as uvas, capachos cheos de acios na lentitude e timidez das tardes tranquilas de setembro. Recordades, vellos compañeiros, os fustes, os bocois, as pipas, os cantros e tinallas? E os lagares e prensas, e os embudes? A candea acendida para que delatase a presenza dun exceso de CO2, cando pisabamos as piñocas e gazos dentro das barricas? O arrecendo do mosto, que bebiamos facendo unha cunca coas mans? Aínda non tiña alcohol. Cando fermentaba, entón transformábase en viño, ese que facía milagres.
Ao fondo, adivíñase un eco dos antigos cañeiros, cando nos visitaban cos seus alambiques. «Prohíbennos todo o que nos gusta», comentaba desolado un veciño na taberna de Runs. Son tamén estes, días de figos. O aroma das figueiras envolve as horas e as hortas baixo a doce e suave luz dos mediodías. E entón aparecen diante dun os castiñeiros de cedo coroados de ourizos abertos. As retorcidas ramas das maceiras dobrándose até bicar a terra, coma tamén as gallas dos pexegueiros. Hai abundante froita ciscada polo chan, sobre a herba reverdecida. A choiva veu sen que ninguén a chamase. «Chove para que eu soñe», escribiu o bate Uxío Novoneyra. «O verán deslízase no outono, o atardecer do ano», lembrounos o filósofo Martin Heidegger, mentres escoitaba como as pingueiras esvaraban sobre o tellado da súa cabana na Selva Negra.
Na nosa infancia atravesabamos pontes sen nome na procura de novas hortas. Iamos montando as sombras das silvas con moras e as dos bieiteiros agarimados con baias escuras, pasabamos silenciosos polas nosas aldeas que tomaban a sesta deitadas entre os pés do Monte das Forcadas. Por aqueles tempos as froitas non xacían no solo estrando a herba. Nós encargabámonos de deixalas limpas de todo. Hogano, abonan a terra húmida e sen lilas.
Compañeiros, non lembramos un ano con tantas e tantas fabulosas colleitas de case todo! E isto, malia que moitos froitos pillaron unha mera que os apodrentou antes mesmo de ser recollidos ou de caer ao chan. E mentres cavilas sobre isto, rememoramos uns versos dun poeta chino ou nipón, xa non o sabemos, que rezan así: «Suave e gracioso/ o lirio branco axeónllase/ para ouvir o murmurio do regato./ Tristeza profunda, lúa de outono…».
Lentamente vai caendo a tarde sobre os campos dos vales de Moiráns, o Solado e do Rodullo. Xunto dunha cancela de madeira en Ordenario, dous homes e dúas mulleres conversan, namentres a luz do crepúsculo descende amodiño pola ladeira do Castelo de Vitres. Respiramos compasadamente, ao ritmo da auga do regato. Sentas na marxe da canle do río. Meditas: aínda que pensemos ou creamos o contrario, nin sequera sabemos pronunciar a metade das voces posibles que serven para dicir «amor».
Soan acordes de guitarra no silencio do atardecer. «Desde o umbral dunha porta de dobre folla, unha nai chama polo seu fillo que xoga con outros rapaces nun patio do sur de España. Chámoo nunha lingua estraña», máis ou menos escribe James Joyce no se afamado Ulyses. Esa mesma muller empregou outra voz diferente cando recibiu ao seu marido despois de vir de traballar, e outra moi distinta cando este regresou pola noite da taberna un pouco empipado. Tampouco usou a mesma voz cando espertou os seus fillos pola mañá e os despediu cando marcharon para a escola e cando os saudou chea de ledicia ao volveren para xantar. A voz das arfadas do amor carnal nada ten que ver coa sedutora coa que sorprendemos e facemos sorrir ás nosas mozas (e dicirche ao ouvido, Radio Futura). Esta é tan tenra e suave coma a pel das nosas namoradas.
Contemplas desde os pasais o relanzo do río Coroño no declinar do día. Ficas pasmado mirando o movemento eléctrico das zapateiras e, de súpeto, evocas uns versos de Cunqueiro: «Algo hai que non é auga nesa auga/ que axeonllada canta na sombra…».