Cando o ano pasado se anunciou o Premio Nacional de Narrativa para Xesús Fraga, houbo quen reaccionou dende algunhas profundidades mediáticas fachendeando de non coñecer «de nada» o autor de Virtudes (e misterios), demostración máis que evidente de que hai foros culturais por aí adiante onde se valora, sen pudor algún, ignorar todo aquilo que non se factura en castelán ou circula por carrís alleos ás grandes autoestradas editoriais. Imaxino que eses indignados polo presunto «federalismo cultural» do ministro Miquel Iceta serán os mesmos que desconfiarán agora ante o recoñecemento recibido por Marilar Aleixandre, merecedora do premio por unha obra magnífica, As malas mulleres (Galaxia), escrita tamén en galego. Persisten demasiadas visións lingüisticamente perdoavidas respecto ao que se cociña alén de certas curias con tendencia a concentrarse cada mañá no seu embigo. E non están en retirada. Por iso coroar unha novela como As malas mulleres, con independencia do idioma en que foi creada, é unha noticia á que cómpre responder cun aplauso. Marilar Aleixandre, sen dúbida, merece unha longa noite de festa.
Aquén Padornelo, polo contrario, as cousas funcionan doutro xeito. A un premio de gran calibre para as letras do país —e neste caso, co valor engadido de ser unha reválida—, séguenlle alegrías comunitarias de todo tipo, incluída esa vella propensión institucional a subirse a calquera carro que lles pase por diante da porta. Un clásico que nunca falla: «Nun día coma o de hoxe sentímonos moi orgullosos da nosa cultura». Ou o tradicional arrouto comparatista ao segundo viño: «Estamos á altura das mellores literaturas do planeta». Pero non nos enganemos, que aquí vivimos nunha xeada permanente. Este ano, a Feira do Libro de Frankfurt pechou a súa edición cunha mesa compartida por Manuel Rivas e o esloveno Drago Jancar. Pero a ninguén da Xunta, malia a comparecencia dun galego para rematar unha das citas literarias máis importantes do mundo, lle pareceu boa idea achegarse por alí a escoitar se dicían algo interesante. Por sorte, temos o premio a Marilar Aleixandre para indemnizarnos por esas estreitezas. Un premio individual que, coma o de Xesús Fraga, xa é un pouco de todos: dos que nalgún intre da súa vida escriben, fabrican, venden, emprestan ou len libros en lingua galega. Non tanto dos que teñen a obriga de ir máis alá da pirotecnia e o comodín do eloxio.