Vanse cumprir 88 anos do asasinato de Federico García Lorca, pero non quero falar do crime, senón do home vivo e complexo, obxecto de múltiples ensaios e teses de doutoramento que procuran achegarse á súa personalidade e ao seu misterio. Tamén eu o tento en cada debuxo que lle fago e ás veces sáeme un Lorca neno, outras un Lorca ledo e outras un Lorca triste, quizais melancólico ou medorento, mesmo aterrado; e coido que a complexidade e o misterio de Lorca están en que é todo iso ao mesmo tempo, ademais dun poeta de tanto talento que ben pode ser cualificado de xenial.
Os que o trataron falan da alegría e da simpatía que irradiaba. Dámaso Alonso di: «Tiene un tesoro inacabable de gracias. Se ríe con sonoras carcajadas y contagia al más melancólico». E Jorge Guillén: «Junto a él se respiraba un aura que él iluminaba con su propia luz. Entonces no hacía frío de invierno ni calor de verano. Hacía Federico». Porén, Vicente Aleixandre evocaba o Lorca que poucos viron: o da tristura e a soidade. Porque o Lorca que canta acompañándose da guitarra ou do piano, que ri e provoca a risa dos amigos con ocorrencias enxeñosas e imitacións de Valle?Inclán ou Gerardo Diego, ama a vida, a poesía, a arte, e sente a paixón sexual; pero é un efeminado, un sodomita, un maricón; e Buñuel, o amigo a quen tanto quere, cuspiullo con saña. Buñuel, que tiña un irmán homosexual, ía á caza de maricóns polos baños públicos para moelos a paus e coa mesma brutalidade atacou o Romancero gitano de Lorca, feito —di el— «para que guste a los poetas maricones y cernudos de Sevilla». É un disparate, claro; pero a Federico feriuno e a min ratifícame na convicción de que a cara —a de Buñuel neste caso— é o reflexo da alma.
Non son bo lector de poesía, pero os versos do Romancero, do Poema del cante jondo e do Poeta en Nueva York conmóvenme coma os de Rosalía en Follas novas, e fago miña a valoración de Félix Grande: «Más que artista universal, es un universo personal. El mago que convierte en arte todo lo que toca».
Se Lorca foi un neno grande e asustado; se morreu paralizado polo medo, sen atreverse a fuxir á zona republicana nin á casa de Falla; por que o trato de valente? Por iso mesmo. Porque o medo nunca lle impediu denunciar a inxustiza. Fíxoo en Impresiones y paisajes, ao describir Un hospicio en Galicia con «niños raquíticos y enclenques, de ojos borrosos y pelos tiesos» e renegar da beneficencia municipal «donde abundan tanto los bandidos de levita». Fíxoo no Romance de la Guardia Civil Española ao tratar un feito real no que a benemérita puxo lume a un campamento xitano. E fíxoo en Poeta en Nueva York, onde acusa á Igrexa católica, e especialmente ao papa, de complicidade co capitalismo e de ensuciar a mensaxe de Cristo.
Non ten volta. Seguirei debuxándoo.