Un grupo de vellos amigos reunímonos a falar das primeiras letras, as primeiras lecturas, os primeiros mestres. Igual que os primeiros amores hai cousas que deixan pegada para sempre. Don Luis na preparatoria, por exemplo. Don Jorge, o señor Manuel, dona Berta… Cada quen coa súa historia e co seu libro. No meu caso era El Quijote, que don Luis sacaba dun pequeno armario os sábados pola mañá e, un por un, poñíanos a ler nel aos seus alumnos. O meu avó Valeriano, que era garda civil e fixera a guerra de África, tamén tiña querenza pola novela de Cervantes, aínda que el nunca lle chamou novela, cualificación que disque a desmerecía. Cando o meu irmán e mais eu nos riamos no capítulo do bálsamo de Fierabrás, co cabaleiro da Triste Figura atacado de vómitos trousando por riba do seu escudeiro, o avó protestaba, mandaba parar e dicía: «Estas cousas non son para rir. Isto é cultura».
O meu avó saíu analfabeto das aldeas de Sela, á beira do Miño, onde vendía piñas polas portas, con dezaseis ou dezasete anos, e sempre dicía que no Exército o deprenderan a ler e lle ensinaran as primeiras contas, antes de mandalo a pegar tiros no Rif. «Daquela fixéronme un home», repetía. Tiña unha relación case fetichista coa cultura, moi especialmente coa novela cervantina. Apuntouno algunha vez: para el a cultura é o que diferenza os seres humanos dos animais, un camiño que nos fai libres. Non sei se o dicía exactamente así, pero así o recordo. Ordenando os libros da casa nos días da pandemia batín co Quixote do avó, que aínda conservo, coas follas revirichadas e sen as capas, xunto cun pequeno manual de aritmética e outro de ortografía.
Outros compañeiros lembran o Catón para as primeiras lecturas, algúns mesmo o catecismo, que deprendiamos de memoria. Eu accedín ás primeiras letras no colo do avó nas páxinas do Faro de Vigo, que era o único xornal na Pontevedra dos anos cincuenta. Daquela, todos os periódicos se chamaban así: faros, incluído o Abc que entón era o Faro de Madrid.
Seica algo aumentou o consumo de lectura en España, tamén en Galicia, segundo estudos da Federación do Gremio de Editores. En lingua galega, non obstante, as cifras seguen á baixa e queda moito por andar. Unicamente o 8 % da poboación lectora le en galego, aínda que o pulo está nos lectores novos, elas máis ca eles, por certo, con oferta moi diversa que vai dende Neira Vilas a Fina Casalderrey, dende Carlos Casares e Manuel María a Eva Mejuto, María Canosa ou Francisco Castro. E ben sei que deixo fóra unha nómina ben cumprida. Os lectores novos medran, e esta é unha luz de esperanza. Na Pontevedra dos anos cincuenta tiñamos que conformarnos co que había. Mais os motores dos primeiros pasos (as primeiras descubertas) seguen sendo os mesmos: o cariño dos avós, xunto co talento e a dedicación dos mestres. Don Luis, o señor Manuel, dona Berta…