Todas as comunidades autónomas teñen un elevado nivel de endebedamento, aínda que é certo que unhas máis ca outras. É un problema que se xerou hai máis dunha década, na crise financeira do 2009, cando a política de austeridade provocou o afundimento dos ingresos públicos. Como resposta, as comunidades autónomas empezaron recortando o gasto nos servizos públicos e despois endebedáronse.
No 2008, a débeda pública de Galicia non chegaba a 4.000 millóns de euros e no 2017 disparouse ata superar os 11.000 millóns: multiplicouse case por tres veces, con Feijoo de presidente. É un patrón compartido por todas as comunidades autónomas: nese período a débeda conxunta pasou de 75.000 a 288.000 millóns de euros. No 2024 son 319.000 millóns, o que supón practicamente a súa estabilidade grazas ao aumento da recadación e das transferencias que recibiron as comunidades autónomas.
Este é, exactamente, o problema que quere resolver o Goberno coa quita: reducir o elevado endebedamento das comunidades autónomas para mellorar a súa solvencia e minorar a carga polo pago de intereses. Pódeselle denominar mancomunar débeda, quita ou condonación, pero a esencia é que a Administración central ofrécese a asumir o 26 % da débeda viva das comunidades autónomas.
A proposta presentada polo Goberno nace dun acordo entre o PSOE e ERC, que agora se universaliza para beneficiar a todos os territorios, buscando unha fórmula equivalente. Por iso, a condonación de 83.252 millóns de euros ten dous tramos. O primeiro é de 60.000 millóns e repártese de forma estritamente proporcional á poboación axustada de cada comunidade. Para Galicia esta quita proporcional supón a condonación de 4.000 millóns de euros, o que implica reducir a súa débeda o 33 %.
O segundo tramo, de 23.000 millóns, destínase a corrixir o maior endebedamento das comunidades autónomas infrafinanciadas, as que teñen un ingreso por habitante inferior á media. É un criterio que beneficia, especialmente a Murcia, Valencia, Andalucía, Castela-A Mancha, e, tamén, a Cataluña.
Obviamente calquera criterio de repartición está suxeito a debate, pero dadas as diferenzas entre as comunidades autónomas o resultado non está mal: a comunidade coa maior quita en cifras absolutas é Andalucía, a de maior redución proporcional é Canarias, a redución de débeda de Galicia é 14 puntos superior á de Cataluña, a Madrid se lle condonan case 9.000 millóns, pero a quita por habitante de Castela-A Mancha é un 67 % superior á madrileña.
Esta quita parcial da débeda é sen dúbida moi positiva, pero aínda é insuficiente. Nalgunhas comunidades o endebedamento segue sendo moi elevado, polo que será necesaria unha reestruturación da débeda que alongue os prazos de devolución e baixe os tipos de interese.
Ademais, a condonación de parte da débeda debe vir acompañada dun compromiso por parte das comunidades autónomas: o de non reducir a tributación dos impostos que gravan a riqueza, os grandes patrimonios e as grandes fortunas. Sería inaceptable financiar con recursos de todos o dumping fiscal que practican determinadas autonomías, con agasallos fiscais aos máis ricos.
Por último, esta condonación debería ser o primeiro paso da imprescindible reforma do modelo de financiamento das comunidades autónomas, un modelo caducado no 2014, que en boa medida ten a responsabilidade do endebedamento excesivo.
Unha reforma do modelo que dea máis recursos, máis corresponsabilidade e máis equilibrio, corrixindo os problemas de suficiencia e de infrafinanciamento dos que adoece o actual sistema.