Xosé Ramón Gayoso, o «rolling stone» da Galega: «Tiven unha oferta en Madrid para facer un programa de corazón»

YES

MARCOS MÍGUEZ

É o Mick Jagger da televisión, que leva 30 anos dando a cara en «Luar». Con 66 xa cumpridos, asegura que foi máis roqueiro na súa vida persoal: «Imaxínate! Un avogado, coa toga pola mañá, que cantaba nos pubs de Madrid pola noite. Logo rachei con todo»

12 nov 2022 . Actualizado a las 05:00 h.

Ir a carón de Gayoso pola rúa é igual que ter un imán que atrae xente, porque cada dous pasos alguén vai dicirlle algo ou el se vai parar a saudar a algún coñecido. O presentador, que é como un rolling stone incombustible, segue sendo, despois de 30 anos dando a cara en Luar, un ser cheo de paixón. Ese é o segredo de quen bateu todos os récords da televisión cunha imaxe intacta. Porque Gayoso só ten un defecto: cae ben a todo o mundo. «Son un tipo normal —ri—, será que fago un efecto espello e todos ven en min algo deles». Esa é a súa afouteza, parecerse ao veciño afable que calquera temos no edificio. Iso si, en canto pon a chupa de coiro e colle a guitarra eléctrica na tenda Rockbox da Coruña, racha cos estereotipos e nun segundo comeza a saltar como un tolo. Lástima de melena.

 —Lembras o primeiro día de «Luar»?

—Perfectamente! Estábamos Xurxo Souto, Cisco e mais eu na entrada da discoteca, recordo a sensación no escenario, e que tiñamos claro o camiño xa: ser o escaparate de toda esa música tradicional galega. Cumpríronse 30 anos o pasado 30 de setembro. Ao comezo faciamos o programa gravado os mércores, logo xa pasamos aos venres en directo. Cóntoche unha anécdota: unha vez un home púxose en contacto para contarme que o seu fillo de 5 anos pasara por unha operación no hospital, e cando espertou da anestesia o primeiro que dixo foi: «Gayosiño, Gayosiño». Preguntáronlle logo os días da semana. E o rapaz respondeu: «Luns, martes, mércores, xoves, Luar, sábado e domingo» [ri].

 —O éxito foi repentino?

—Ao principio non tanto. A primeira temporada foi ben, tampouco había moita competencia entón, e lembro que o director da RTVG dese momento chamounos a Manuel Abad, o director de Luar, e a min e díxonos: ‘Credes que o programa aguantará unha temporada máis? E nós respondemos moi á galega: ‘Unha temporadiña máis aguanta’ [ri]. O gran aplauso maioritario do público foi nese ano, no 93, cando chega Mercedes Peón. Ela é a que recolle todo ese campo dos informantes das aldeas que conservaban unha tradición musical sen pretendelo. Collían a lata de pementón, a pandeireta e cantaban aquilo que lles escoitaran aos seus avós... E de aí beberon moitos artistas despois: Mercedes Peón, Xabier Díaz, as Tanxugueiras... A tele recolle todo iso e produce un efecto enorme, como un altofalante. Que Mercedes trouxese a todos eses veciños foi importantísimo, e iso, mesturado cos artistas coñecidos que pasaban por alí e cantaban o Apaga o candil, fixo unha mestura moi revolucionaria.

 —Foi un equilibrio difícil?

—Tiven algunha crítica, o típico de ‘se fosen os teus avós non os sacabas así na tele’, pero enseguida todo o mundo entendeu que era para facerlles unha homenaxe. Non había outra intención. Naquel momento non todo o mundo tiña o coñecemento que temos agora sobre ese acervo cultural, foi todo un movemento artístico que chegou despois, a partir de aí: Mercedes Peón, Budiño, Carlos Núñez, Seivane... Agora todo o mundo saca peito, pero todo vén de aí. Luar foi un elo.

 —Adóitase estigmatizar o público de «Luar», como se só fosen catro vellos... Que pensas?

—Teño claro quen ve o programa: sabemos que hai un público maioritario de 65 anos para arriba. E nós temos ese efecto espello, de nostalxia, no que a xente se ve reflectida, de lembranza fundamentalmente. Cando escoita esas cancións, a xente recorda desde a casa os bos momentos, coa familia, cos amigos. Somos conscientes desa audiencia, pero unha vez que se cumpren anos, esa xente vai desaparecendo. Tes que ir gañando público por atrás: e esa foi a habilidade que fomos tendo. Había que coidar dos avós, sabendo que os netos e netas tamén se tiñan que sumar. Por iso en Luar sempre sae xente nova: rapaces que están en agrupacións...

MARCOS MÍGUEZ

 —Como levas a presión das audiencias?

—Eu os venres chego moi tarde a casa de madrugada, e con moito subidón, e a esa hora non sei se tomarme un chuletón ou un chocolate con churros. Nese momento estou estragado, porque xa cumprín os 66 e non é como antes, pero o primeiro que fago o luns cando chego á redacción é ver a audiencia minuto a minuto. Se algo non funciona, procuramos cambialo, ou ben de orde ou ben o propio contido. Pero non te podes deixar levar só pola audiencia, tes que manter a esencia e ter claro o que ti achegas: nós, nesa pirámide que é Luar, na parte de abaixo gardamos a esencia de recuperar a música tradicional galega (orquestras, agrupacións de música e danza...). Logo xa veñen Azúcar Moreno!

 —Mira que non terías ti anécdotas de xente, o que saberás ti de Rocío Jurado e de Amador!

—[Ri] Nós tivemos unha enorme fortuna, ademais de traballar moito —que algunha xente aínda cre que só traballo o venres—, pero sabemos que a todo o mundo non lle podes gustar. O que si tiñamos claro é que non queriamos enfastiar ou molestar a ninguén. De tal xeito que Luar ten un público que espera de nós brancura e divertimento. O día que non o facemos, ou cometemos algunha irreverencia, non gusta. Miña nai, cando vivía, vía sempre o programa e algunha vez criticaba esas cousas. Tenme dito: ‘Hoxe xa podedes lavar a boca’, porque algo non lle gustara. Non podemos facer un humor agresivo, burlón...

 «Juan Pardo é un tipo moi cariñoso, só volverá pola súa filla Lys»

—Algún artista se vos resistiu?

—O que non viu foi por un problema de orzamento ou porque non encaixaba. Non iamos traer a Sting ou a Bruce Springsteen! O resto si pasaron por aquí, toda aquela época de Rocío Jurado, Rocío Dúrcal, El Fary, Manolo Escobar, o Dúo Dinámico foi marabillosa. E eles sempre remaron a favor. Eu procurei ser sempre afable, porque a min non me gustan os malos modos, nin facer as cousas a berros, e cando chegaban os artistas, eu dicíalles: ‘Esta noite queremos que cantedes unha canción en galego’. E ningún dicía que non. Eu cantáballela e sempre os animaba: ‘Eu estou con vós, temos o papeliño diante’, era un cariño ao público galego, e todos entendían perfectamente cal era o espírito do canto final. A graza era que cometesen erros, esa era a intención.

 —Dicías antes que non se pode gustar a todo o mundo. Pero ti aúnas a moitísima xente, de ideoloxías distintas, de ambientes diferentes... Gayoso é un símbolo para moitos.

—Si. É que eu teño tamén un pouco de todos os lados. É ese efecto espello que che dicía antes da tele: eu son un rapaz de cidade, nacín na Coruña, pero meu pai era dunha aldea de Lugo. Alí pasei meses cando chegaba o verán, iamos a miña nai e o meu irmán, e alí conviviamos cos meus curmáns. Era aldea, aldea, pero eu tiña a sorte de que non tiña que traballar alí, coma os meus curmáns maiores, que de súpeto deixaban o partido de fútbol para ir co gando ou ao campo. Co tempo vas medrando, e vas dándote conta das túas comodidades. Eu na casa abría a billa e había auga, na aldea non; na miña casa de Coruña había un baño, non tiña que lavarme na tina como na aldea...

 —Tampouco tiveches conflito respecto ao uso das linguas. Ningún sector quixo politizarte?

—Non, ningún. Fun un rapaz criado en castelán, pero que tiña próximo o galego, porque na cidade ninguén me falaba en galego. Esa mestura son eu e somos tamén moitos galegos. Eu creo que a xente entendeu que eu era un máis, como calquera deles. Que pode explicar todo iso? Eu non me creo para nada un personaxe, levo 37 anos na televisión e si me considero unha persoa moi querida... Se me teño que parar con alguén, párome.

 —Ninguén che dixo nunca nada malo pola rúa?

—Non, non. O máximo que me din é: «Gayoso, retírate!» [ri]. Eu, desde que subín por primeira vez a un escenario, aos 6 anos, para tocar a bandurra no colexio Grande Obra de Atocha, a min fascinoume. Recordo esa sensación perfectamente. Iso marcoume. Despois empecei a tocar, tiven un dúo, porque a min estar no escenario prodúceme un subidón.

 —É o que se di traballar con paixón?

—Iso é fundamental. Pasan os anos e a capacidade física non é a mesma, é un esforzo grande de luns a venres, pero para min o venres é un día máxico, é unha festa, saír ao escenario produce esa adrenalina que te pon eufórico.

—Colliches algunha baixa algunha vez?

—Non [ri]. Nunca, nunca. No Luar fallei unha vez por un gripazo e logo o día da morte da miña nai. Foi o venres, e claro, dubidei ata o final, pero xa non pola miña nai, que estaría encantada de que eu fose facer o programa, senón polo meu irmán, a miña filla, a miña muller. Eles estarían preocupados por min sabendo como estaba. Papaíño morreu un sábado, tamén aos 99 anos, pero o día anterior fixen o Luar. Tiven moita sorte de telos tanto tempo, aprendín ata o último momento deles, esa dignidade que amosaron ata o final.

 —«Retírate, Gayoso», dinche. Canto tempo vas seguir?

—Igual que che digo que me encanta o escenario, eu ás veces vexo a xente subida nel e digo: ‘Oxalá que me decate eu de que teño que dar un paso atrás, ou alguén que me queira que me diga: ‘Non sigas’. Xa non é só cuestión de imaxe, senón da túa capacidade e da paixón. No momento en que note que iso abranda direi xa está ben, foi marabilloso e podo dar grazas á vida. Eu levo 37 na Televisión de Galicia, estou alí desde o primeiro día, e xa é tempo.

 —Tiveches momentos de baixón, de ansiedade?

—Si, si, hai momentos. Isto non é un camiño de rosas, todos sufrimos. É unha montaña rusa: sobes, baixas, estás nesa terra chá, logo volves baixar, sobes... Como todo o mundo. Agora que se fala tanto da saúde mental, hai que tela en conta. Antes íaste confesar, agora co progreso e a ciencia sabes de onde veñen todos eses problemas: o exceso de traballo, o estrés...

—Necesitas ese clima de bo ambiente no traballo?

—É fundamental. A lonxevidade de Luar é produto diso, do respecto. Todos acertamos e nos equivocamos, pero en Luar se acertamos, acertamos todos; e se fracasamos, fracasamos todos. Non hai o de ‘xa cho dixen eu’. Ser bo compañeiro é unha relación humana fantástica; non é ser amigos, non é necesario, pero saber que tes a alguén que vai traballar cóbado con cóbado contigo, que non che vai facer un feo, iso é estupendo. Eu quero ese respecto e esa educación. E tratamos de fomentalo. Algunha vez tiven que poñerme serio, si, pero precisamente por iso, para manter ese espírito.

 —«Luar» foi unha escola de actores tamén.

—Si, si. Pasaron tantos por alí: Tosar, Zahera, Touriñán, Marcos Pereiro, tamén Roberto Vilar...

 —Tiveches especial química con algunha compañeira?

—Foron tantas! Paula Vázquez, Patricia Pérez, Sonia López, tantas! Sigo tendo relación con todas. A min dábame rabia porque nesas parellas o home era sempre o mesmo, eu, e o feito de que elas fosen cambiando a min non me gustaba moito. Sabíame moi mal saber que elas ían rematar algún día e eu non. Eu sempre lles tiven moito respecto, e creo que se transmitía, pero os tempos de agora non son os mesmos de hai 30, seguramente houbo cousas que agora non se verían igual, pero pola miña parte procurei traballar sempre con eses valores.

 —A túa muller e a túa filla ven «Luar» o venres ou xa pasan?

—Miña muller, Lola, está soa, e ás 11.30 xa vai para cama [ri]. Ana, a miña filla, un día con 11 anos quixo vir comigo a Luar, e eu crin que se ía cansar, porque normalmente volvo ás 2 ou 3 da mañá. Ela insistiu, e cando regresabamos de madrugada, por aquelas curvas de Donadana, en Touro, pensei que ía pedir papas. Pero non. Todo o contrario, e ata hoxe. Namorouse da profesión, ela fixo Maxisterio pero tamén Comunicación Audiovisual, non está en Luar, pero xa traballa, e lévame o Instagram [ri].

 —Aínda non estás en TikTok!

—Ás veces veñen as Azúcar Moreno e me gravan para o TikTok!

 —Pregunta Broncano: despois de tanto tempo na tele, canta pasta tes? Tes que estar forrado...

—É ben certo que se traballas para outro, mal rollo. Traballo nunha empresa pública, e non hai máis. Deume para sacar adiante unha familia coa miña muller, que tamén traballou, e os dous somos un matrimonio feliz, querido, amado, que nunca nos propuxemos ser os máis ricos.

 —Ti es fiel a Lola, fiel a «Luar»... Un home sólido!

—Teño paixón por estas cousas, son un home moi familiar, para min o mellor momento da semana é cando regreso de Luar e sinto esa sensación do traballo feito. Chegar a casa é para min a felicidade.

—Es unha persoa de rutinas?

—Si, a min créanme certo andamiaxe, que despois podo rachar de cando en vez, porque o tedio é malo.

 —Cal foi o artista que máis che impresionou dos que tiveches a sorte de tratar no escenario?

—A min o que máis me impactou foi o francés Gilbert Becaud.

 —Algún día volverá Juan Pardo?

—Dubido moito que veña, Juan sairá de novo ao escenario unicamente pola súa filla, Lys, que é cantante. Se a filla llo pide, e el considera que iso é bo para súa filla, el faríao. É un tipo moi cariñoso, pero na profesión xa nunca máis. Eu apostaría que nunca máis volverá saír. Igual hai unha volta de campá.

 —E aí estaría incombustible Gayoso. Como te vas retirar!

—Se o incombustible da paixón continúa pois si, claro que si. Ademais hai unha cousa, alguén podería pensar que se eu me retiro, isto acaba, pero non. Luar non é importante por quen o presente, o importante é o reto: a música galega en todas as súas expresións. Luar non existiría sen o seu director, Manuel Abad, pero sen Gayoso pode seguir. Manuel é a cabeza.

 —Tiveches algunha oferta moi interesante?

—Tiven unha en Telemadrid para facer un programa de corazón. Foi hai anos, daquela empezaban eses programas e fixen unha proba alí, si, si. Pero non me vin, non era o meu. A min gústame falar cos artistas, cantar, bailar...

 —Es un verbeneiro!

—Non sei. Eu fun máis roqueiro na miña vida persoal que na televisión! Imaxínate un tipo que é avogado, que polas mañás ía a Plaza de Castilla aos xulgados, en Madrid, coa toga, e pola noite cantaba nos pubs da capital. De súpeto crúzase a televisión e deixa todo, racha con todo. Eu ás veces o penso e digo: ‘Canto debín facer sufrir naquel entón aos meus pais’. Toda a vida traballando para que o fillo fose avogado, e mira ti. Marita debeu dicirlle a Pepe: ‘Que fixemos mal con este fillo?’. Eles despois estiveron encantados e nunca me dixeron nada, porque enseguida entrei na tele e eu sabía que era o que me gustaba e non me equivocaba. Que, por outra parte, tampouco pasa nada. Por iso animo á xente nova, agora que teñen todo tan complicado, a que se deixen levar. Eu, seis meses antes de entrar na TVG, non sabía nin que existía, non escoitara falar dela, non coñecía ese proxecto, e mira ti. A vida hai que tomala como vén. Hai que ser serios e responsables, pero non hai que perder esa parte de fantasía, é importante. Hai que voar.