Resoan nas súas costas coma un repique acelerado de cascos de cabalo. Xirouse e viu un animal negro brillante que cuspía escuma branca pola boca. Galopaba pola pista de terra da agra de Bermo. Botouse á cuneta, pois viña desbocado. O equino pasou coma un resplandor. Nin se decatou da súa presenza. O cabalo continuou cabalgando a galope lixeiro. Non se detivo até que estivo no prado onde estaba atada a egua Lúa. Arrecendéronse. Deron varias voltas durante uns minutos lanzando rinchos alegres ao aire claro da tarde. Logo calmáronse. Falaron na lingua dos nosos antepasados, un doce idioma que ás veces destila o eco dunha antiga fereza, a fereza dunha estirpe afastada de nós polo paso dos séculos.
Cabalos desbocados tamén os mirara unha vez baixo unha tormenta de tronos, vento e chuvia. Era unha tarde de outono e atopábase nos Pastizais, no corazón da serra. Os animais cabalgaban en manda e tiñan os ollos extraviados, entolecidos. Pasaron preto do outeiro que coroaba un famélico e pequeno piñeiro, onde se tiña gorecido da tremenda treboada. Naquela calzada de terra e herba din que se perdera un veciño de A Figueira nunha noite pechada de néboa. Descubriron o seu corpo sen vida tres días máis tarde no fondo dun barranco que caía sobre un regato ateigado de rochas. Cerca de onde ficaba o cadáver o seu can xemía e ouveaba sen que ninguén lle prestase a máis mínima atención.
Uns días antes do solsticio de verán, deixou de visitar as terras altas, as ladeiras da montaña, e pensou en camiñar desde a vila até a aldea de San Martiño. Antes de pórse en marcha entrou primeiro no parque. Recostouse contra o tronco dun alto chopo. E de súpeto escoitou a voz espectral dunha muller. Xurdiu desde o fondo do tempo para irromper no mar de recordos nos que estaba nadando. Pero regresou axiña á súa marea. Entón lembrou o antigo escenario arestora soterrado baixo o parque e os edificios colindantes. E murmurou levemente: «Aquí había unha enorme finca amurallada. Alí dentro, xa hai moitos anos disto, saboreamos as dozuras do pecado carnal. Aquí fica sepultada aquela magnífica cabana de madeira na que os Sánchez gardaban sacos de millo e diversos apeiros de labranza. Alí, sobre un vello cobertor, os nosos corazóns latexaron enfebrecidos. Baixo a ardente luz do verán acariciamos os nosos corpos novos. E mentres tanto, outros por fóra da alta muralla andaban cara á praia, aló no fondo dos milleirais atafegados de tanta calor».
Colleu despois a estrada que vai para Abanqueiro. Parou a refrescarse na fonte de Berres. Mirando para o chorro que saía do cano, recordou o vello manancial e o pequeno lavadoiro que había ao seu carón. E dixo: «Iso era antes de que trazaran esta longa recta entre o alto de San e as Arrañadas, lembrades vellos compañeiros? Por aqueles tempos cando ás veces acompañabamos aos de Brión vindo da escola, bebiamos a auga desta fonte. Dende aquí colliamos pola corredoira do Salgueiral e xa chegabamos a diante das casas dos Ratos e de Elías o Gañán. Non era así meus queridos compañeiros?». Lanzou esta pregunta cara ao azul luminoso do ceo, mentres a triste auga da fonte corría indiferente entre a maleza que agora cobre a corredoira que antes atravesaba todos os campos da agra de Berres.
Logo de cruzar a aldea e deixar atrás as viñas de Faldexín de Abaixo, entrou no Souto. Parou diante da que fora casa dos seus pais. A folla de arriba da porta da adega estaba aberta. Ollou dentro. Po e arañeiras durmían sobre as pipas, bocois e o fuste baldeiro. As fabulosas tardes de setembro esmagando as uvas dentro daqueles barrís amoreáronse coma unha torrenteira dentro do seu peito, e suspirou estremecido pola emoción.