O oficio das palabras

Nesta cousa de se poñer a escribir, sempre hai un comezo. E o meu comezo lévame aos tempos do bacharelato, no vello instituto de Cee. Tempos de amizades e descubertas, tempos de troula e tamén de estudo, e tempo de literatura, sobre todo de lectura de libros. Aí mergullei tanto no chamado boom latinoamericano (os meus preferidos daquela, e penso que aínda hoxe, eran Julio Cortázar e Gabriel García Márquez). Quen me diría que anos despois, xustamente nun sitio chamado Macondo (o de García Márquez era un lugar ficticio, o noso —de Modesto Fraga, en realidade— un bar) nacería o Batallón Literario da Costa da Morte, e xa van aló vinte e sete anos.

Non sei ben por que, pero sempre cando teño que falar de poesía ou de literatura acabo por facer algunha mención ao Batallón. Supoño que aos moitos e moitas, sobre todos poetas, que participamos daquela iniciativa tan singular, dalgún xeito, nos marcou esa experiencia. E marcounos —para ben, cómpre dicilo— tanto no persoal, como no literario. Así mesmo, penso que nos sentou ben a nós e lle sentou tamén ben á propia Costa da Morte, é dicir, a ese territorio atlántico (periferia desoutra periferia chamada Galiza) que agrupa unha serie de concellos dos que practicamente todos nós eramos naturais. E digo que lle sentou ben á Costa da Morte porque penso, pasadas xa case tres décadas, que naquel momento constituíamos algo así como unha embaixada cultural (desde logo, oficiosa) que durante dous, tres anos andamos polo país a golpe de recital poético-literario.

Teño dito en máis dunha ocasión que, para min (penso que tamén para moita outra xente), a poesía, a literatura, non é unha profesión, pero si é un oficio. Non é unha profesión porque hai moi poucas persoas que se dediquen á literatura e que poidan vivir dela cun mínimo de dignidade, e con isto refírome a que esta lle garanta as condicións materiais básicas para unha vida decente. Non, iso non é posible para case ninguén. Porén, si sosteño que é un oficio: o oficio dos que amasamos a(s) palabra(s). Nin máis nin menos. É un oficio, por certo, o de escribir, que se remonta á noite dos tempos. Sen ir máis lonxe, parece probado que a primeira persoa que asinou co seu nome un texto literario foi a poeta sumeria Enheduanna... no século XXIII antes de Cristo (hai case 4.500 anos!). Por certo, unha muller.

A casualidade quixo que o meu libro Lugares da memoria, premio Afundación de poesía nesta edición de 2023, fose presentado baixo o lema-pseudónimo Enheduanna, como lembranza e tributo a esa muller que fixo das palabras o seu mundo. Obviamente, antes dela, moitos outros —e moitas outras, suponse— tamén se dedicaron a este oficio noso, que consistía —e consiste hoxe— en contar (narrativa, teatro...) e cantar (poesía...). Esa primeira poesía que xurdiu, hai xa moitos séculos, nacía da man da música. E así, música e poesía eran unha. Por exemplo, un dos nosos monumentos, neste caso literario (non todos os monumentos que temos son como a Catedral de Santiago de Compostela ou como o dolmen de Dombate), son as cantigas medievais galego-portuguesas, escritas e cantadas aló polos séculos XIII e XIV, fundamentalmente. Nas cantigas (de amigo, de amor, de escarnho e maldizer ou relixiosas como as de Santa María, do rei Afonso X o Sabio), os versos estaban pensados para ser cantados, polo que non se entendían sen a música. Logo, a poesía foise desenvolvendo e, sobre todo, despois da invención da imprenta foi tendo acubillo no papel dos libros, afastándose (daquela maneira, dito sexa de paso) desoutra arte que é a música.

Oitocentos anos despois deses poemas que chamamos cantigas temos a fortuna, a inmensa fortuna, de aínda nos expresarmos nesa lingua herdada, o galego. Hai quen a considera un tesouro (que o é), quen pensa que forma parte do noso ADN colectivo (gran verdade) e quen cre que a hai que coidar e preservar, isto é, falala, escribila... e transmitila. É a lingua de moitos dos nosos pais e nais, dos nosos avós e avoas, e debería selo dos nosos fillos e fillas. Na Costa da Morte, o galego ademais ten esas cadencias tan peculiares e unhas características propias (gheada, seseo, cheísmo...) que enriquecen o conxunto do noso idioma. As linguas sonvos así: o que os seus falantes queren que sexan, nin máis nin menos.

Oxalá as palabras servisen para poñer fin a toda barbarie! Hoxe, a que asedia Palestina, esa ferida que moitas e moitos levamos.

---

---

---