«Lucrecia Borgia foi unha vítima clarísima da historia», afirma o expresidente da RAG, que reedita «O enxoval da noiva», un espello da ferocidade do poder, «que é unha enfermidade que sempre escraviza a machaca, non só os que están fóra, senón aos que están con el»
04 may 2025 . Actualizado a las 16:35 h.A un pontificado inaudito, capaz de celebrar o Carnaval cando lle peta, tres vodas e un funeral lévanos de volta e á súa maneira Víctor F. Freixanes (Pontevedra, 24 de agosto de 1951), que vén de pechar oito anos ao fronte da Real Academia Galega, nunha parábola ou parodia que cumpre 36 anos dende a primeira edición. Agardemos que pouco teña que ver o conclave que o Vaticano comezará o 7 de maio co decembro de 1501 parodiado polo autor, principio da escritura dun século no que o papa Borgia, Alejandro VI, ordenaba adiantar o Carnaval para facelo coincidir coas terceiras vodas da súa filla Lucrecia, unha muller que nesta novela rebenta o molde falaz do estereotipo.
«Sueñen. No se arruguen», instou o papa Francisco nunha máxima para gravar en pedra como mandamento vital. «A vida está chea de cousas e cada vez é máis importante a prosa miúda», pensa o autor de O enxoval da noiva.
Que é a prosa miúda? «As cousas que non son grandilocuentes. Esa prosa diaria do vivir das persoas, dos sentimentos, das relacións... Iso revela moito, iso revela moito máis que un discurso esa parella que vén de Filipinas, de América, que descobre aquí os afectos, o galego, ou que tiña un familiar.., as relacións de pais e fillos, avós e netas... A vida é iso, non os grandes titulares, non a retórica dos discursos. Estamos cheos de grandes discursos, e non son o importante», considera o escritor.
—Da prosa miúda é do que máis se nutren os que escriben?
—Si, a novela da que estamos a falar [O enxoval da noiva] é un espectáculo operístico... Pero as cousas pequenas son as que exemplifican máis a realidade. Cada vez interésanme máis as historias domésticas, a aventura de vivir de cadaquén.
—Esta Lucrecia Borgia que retrata en «O enxoval da noiva. Parábola da fin do mundo» ten a súa arte doméstica, rodeada de damas e criadas, e intereses espurios, cos espellos diante...
—Volvín ler O enxoval moitos anos despois, trinta e seis, como di o prólogo, e líaa con certa preocupación. Pero afirmeime no texto. Eu tiña unha curiosidade que explico cando falo do Fra Vernero de Otero Pedrayo, o desafío de que a lingua galega debe ser unha ferramenta para falar do mundo. A literatura galega si que ten unha visión desacomplexada das cousas. Hai escritores e escritoras que escriben do que pasa no mundo, de Xavier Queipo a Berta Dávila, ou Riveiro Coello. É tan importante para nós ter a Rosalía de Castro, a Pondal ou Otero Pedrayo como Dante, a Biblia e Victor Hugo. Somos parte dun río caudaloso universal. Escribín esta novela con ese espírito, referenciándome sobre o Fra Vernero de Otero Pedrayo. A min interesoume, primeiro, abordar un tempo histórico de transición dende os valores da Idade Media, representados na novela por Tristán Britano, ao novo mundo que anunciaban Maquiavelo e os Borgia con todo o conflito dun novo tempo. Ese cambio de século, no 1501, é tamén un cambio de civilización. Hai pouco que se descobre América e hai novas potencias mundiais que se reparten o mundo.
«Lucrecia foi unha muller dunha enorme cultura, protectora da filosofía, dos poetas e os músicos, e tamén das accións sociais. Lucrecia deixou unha pegada importante nos contemporáneos. Lucrecia é a muller que padece a historia»
—Neste «enxoval» sobresae o tratamento da figura feminina con Lucrecia.
—Lucrecia é unha vítima da historia. En vida manipulárona. Seguín a pista das referencias históricas dela. Unha vez que consegue escapar de Roma e o cárcere da súa familia, vemos polas referencias documentais dos seus anos en Ferrara que foron anos espectaculares. Era unha muller dunha enorme cultura, protectora da filosofía, dos poetas e os músicos, pero tamén das accións sociais. Lucrecia deixou unha pegada importante en contemporáneos seus. Morreu despois da morte no parto dun fillo... Iso interesoume moito. A muller que padece a historia.
—Toda muller que protagoniza a historia padece, en realidade, a historia?
—A historia da muller, dende Eva, é a historia dun maltrato, empezando polo discurso dominante do patriarcado. Patriarcado que non só é a relixión xudeucristiá, senón as culturas que se impoñen sobre o Mediterráneo. Hai un ensaio de Robert Graves, A deusa branca, onde fala dun matriarcado que, afogado pola chegada dos pobos indoeuropeos que traen o cabalo, o ferro e a ditadura dos patriarcas sobre unha cultura máis marcada pola muller, como podía ser a cretense. Esta interpretación do mundo é relativa, pero interesante.
«A cultura do patriarcado ten a muller baixo a bota, e iso está moi ben contado na Biblia»
—A muller como vítima histórica do home?
—... O home séntese débil fronte ao sexo feminino, e escravízaa. Non a deixa levantar cabeza, porque sabe que é máis forte ca el. Así o percibo, por iso admiro as mulleres. A cultura do patriarcado ten a muller baixo a bota, e iso está moi ben contado na Biblia.
—Por que volver a esa Roma do Renacemento, aos desvaríos de poder, dos que dá boa conta «O enxoval da noiva?
—É a exhibición do poder polo poder, do poder case como unha enfermidade que lle dá sentido á vida dos que o exercen e machaca a todos os que están fóra do seu circuíto e mesmo nel. O poder é cada vez máis incompatible cos que están arredor. Acaba sendo o ditador total, porque o poder cada vez necesita máis poder para xustificarse. Lucrecia Borgia é unha vítima diso. A novela é unha especie de gran parábola da fin do mundo.
—Por que «andrómenas» e non ir por partes ou capítulos, coma o resto?
—Porque a andrómena é unha especie de desmadre da imaxinación que ten moito de carnavalesco. Quero que o lector se sitúe no xogo da novela. A literatura é un xogo de complicidades. E ese xogo está marcado polo estilo.
—O bo escritor é o que non segue camiños ortodoxos?
—O primeiro que marca o territorio narrativo da novela é o ton. En O enxoval da noiva está nesa retórica que vai situar a acción e os personaxes nun mundo de cartón pedra, de escenografía, como esa procesión do Tíber onde todas as barcazas navegan cheas de xente. Pero todo visto dende os ollos de alguén do século XX que non é crente pero ao que lle interesou ese mundo mítico, porque é a explicación da debilidade do ser humano. É tan fraco ante a caducidade da súa vida e a súa historia que acaba inventando todos estes universos, empezando pola Biblia. Iso está na novela levado á teatralidade.
—Pero hoxe hai papas así?
—Hoxe os papas son moi fráxiles...
—Quen son hoxe os popes?
—Outros. Estes que nos gobernan agora. Trump, Putin... Borracheira do poder.
—Tampouco os Borgia crían moito, non? Era o poder polo poder...
—Si, é o poder polo poder. Os que menos cren son eses que están no poder. Nesta novela, polo menos...
—Quen ten Tristán Britano, herdeiro do reino de Thule, de singular?
—O meu fillo pequeno chámase Tristán. Tristán é un dos personaxes máis limpos e transparentes que eu imaxinei, ese Tristán Britano que sabe que non vai volver a Ferrara para desposar a Lucrecia, que ten un mandato que o vai levar ao desastre. Iso é moi cabaleiresco, o que colle Cervantes e lle dá a volta co Quixote!
—É unha ficción histórica esta novela?
—Non, aínda que a historia apareza como pano de fondo. É unha ficción que xoga coa parábola da historia.
—Escribe á marxe da moda dos tempos?
—Eu intento ser leal á miña literatura, aínda que xa me gustaría ter miles de lectores...
«A lingua é a pasta da literatura. Hai moitas historias interesantes, pero que ao final son planas. Parecen prospectos farmacéuticos...»
—O difícil é pasar o filtro dos contemporáneos? Os que perduran non son os que teñen o favor dos contemporáneos...
—Estou de acordo. A literatura está chea de escritores e escritoras que non tiveron éxito ou nin sequera puideron publicar na súa época. Un factor importante nisto é o lector, que está máis afeito ao consumo que á crítica. O máis triste, para min, son estes que queren estar tan á última que non están a nada. Había unha frase de Cunqueiro que dicía: Eu seguramente teña o reloxo parado, pero haberá un momento no que a hora pase outra vez pola miña agulla. Pensa na forza dunha novela como Cien años de soledad. A forza desa historia é que é un universo en si mesmo, igual que lle pasa a Otero Pedrayo. A lingua de Otero Pedrayo é unha fervenza, de explosión, de poética e significacións. Eu cando leo Devalar, danme ganas de levantarme e aplaudir! Impresionante. Os contos de Ferrín tamén son así. A lingua é a pasta da literatura. Hai moitas historias interesantes, pero que ao final son planas. Parecen prospectos farmacéuticos, que teñen tamén a súa estilística... O meu amigo Juanjo Millas sempre me dicía: «Déixate de coñas, hai que facer unha tese sobre os prospectos farmacéuticos». Dan para outra entrevista... Sei dunha rapaza en Ordes que vivía de redactar prospectos farmacéuticos. Se os les, colles todas as enfermidades. Eu non tomo unha pastilla e estou bastante ben...
—Como vai o mundo entón? Mellor que na época dos Borgia?
—O mundo vai de cabeza... Eu tratei a Ernesto Sábato en Santos Lugares, cando eu era director de Alianza Editorial. El era dun pesimismo profundo, tiña unha visión tan demoledora. Dicía: «Isto non ten remedio. O ser humano é un suicida e arrastra consigo todo. Todo».
«Tendemos a ver o mundo dende o Mediterráneo, pero se miras o globo terráqueo dende arriba, como Putin, os chinos e Trump, vese Groenlandia, Canadá, o Báltico, Siberia. Iso é o que se están repartindo»
—É vostede tamén dun pesimismo sen volta?
—Eu son un optimista gramsciano. Son pesimista, pero o que non podemos é pechar a tenda! Hai que seguir, avanzar. O que non podemos é transmitirlle aos nosos fillos a catátrofe e o final. Iso é reaccionario, pero hai moitas razóns para ser pesimista... Pero hai bicos, agarimos, amigos, amigas, e hai orellas e viño do país. O que hai agora é un gran reparto do mundo. Tendemos a ver o mundo dende o Mediterráneo, pero se miras o globo terráqueo dende arriba, como o ven Putin, os chinos e Trump, vese Groenlandia, Canadá, o Báltico, Siberia. Iso é o que se están repartindo. Taiwán ten os días contados, e Europa non ten capacidade ningunha para reaccionar. Europa o que ten é a cultura, a memoria histórica e os valores que foron construíndose dende o cristianismo ata a Revolución francesa, e que deron unha democracia occidental, que hoxe está perdida... Quen son os beneficiados disto? O gran capital, os grandes das novas tecnoloxías, que son os que están sentados ao lado dos novos «papas». Hai un principio ao que eles nunca renuncian: o beneficio propio. O deus do dineiro e o poder. A manipulación das novas tecnoloxías está tamén no Enxoval... A capacidade para manipular as conciencias, para que todo o mundo pense o que queren. Hai un momento que xa non sabemos nin cal é o noso criterio.
(... Víctor Freixanes conta, nun paréntese desta conversa, suavizando o tempo, que vive nunha aldea de Brión, en contacto coa natureza e cunhas poucas vidas aparentemente pequenas. A `prosa miúda. É un momento no que fala dos fillos: «Teño a sensación de que vai pasar a vida por min e dis: "Non a vivín suficientemente con eles, aínda que te entregues"... Víctor conta que ten dous fillos varóns, que quixo ter fillas, e que eles eran sete irmáns todos homes. «A miña muller foi a que termou do edificio, e agora que corren os anos non é que teña mala conciencia, pero digo: «Non estiveches a altura». E os meus fillos se cachondean...)
—A maternidade é un tema que agora comeza a ter visibilidade dende a ollada das nais. Sábese o que marca unha nai?
—A nai marca moito-moito a vida dos fillos. Por iso este ano a RAG escolleu para as Letras as cantareiras. Queriamos mulleres, mulleres anónimas, que transmitisen a tradición dunha cultura e unha lingua que estaba aí, mais non estaba nos grandes papeis.
—Nesa escolla conflúe o feminino co feminismo?
—Si. Niso avanzamos. O mundo niso cambiou para ben, aínda que a realidade teña as súas contradicións... O mundo está cambiando e nós temos que ser capaces de lelo doutra maneira.
«Sobre a lingua, eu teño a teoría do crecemento. A nosa lingua está no medrío, pegando o estirón dos nenos»
—Por onde hai que ir para que medre o uso da lingua? Os datos son catastróficos, mais hai fenómenos musicais, audiovisuais e literarios diferentes, moi interesantes...
—Si. Aí están colleitando premios polo mundo adiante a literatura galego, e a música, e o cinema... Eu teño a teoría do crecemento. Sei que é optimista de máis para algúns. Creo que a lingua galega está vivindo un tempo histórico, o estirón dos nenos... Sen non lle damos vitaminas, e non a cuidamos, se nos pode ir. Pero do estirón pode saír con moita máis forza e máis enerxía. A lingua galega está no medrío, está, como os rapaces, no tempo de medrar.