«Hai pais que esquecen que os nenos teñen dereito á intimidade», sinala a premio nacional de Vigo. Vén de recibir de mans da raíña Leticia o Premio Barco de Vapor e confesa ser «un desastre nas tarefas mundanas do día a día», pero o seu volume de premios e lectores amosan que é unha máquina literaria de paixóns
09 may 2025 . Actualizado a las 13:24 h.A Feriópolis, un universo de feira con tren da bruxa, amigos, e, iso si, sen pais helicóptero, lévanos, en Barco de Vapor, a nosa premio nacional Ledicia Costas (Vigo, 19 de setembro de 1979), a avogada convertida en raíña sen coroa. Do día a día no súper e as cousas máis mundanas á recepción do Barco de Vapor 2025, pasando pola creación dun vinilo especial para este 17 de maio, imos de atracción en atracción, de capítulo en capítulo, coa nai de Escarlatina e Os Minimortos ao modo Ana María Matute: que mande a imaxinación! Que non fabula, non vive...
Ledicia leva viaxando sen parar «bastantes meses». «Cada tres días, estou nun lugar distinto», di xa voando.
—Así que no súper entrarán as Letras, e ilustradas, este 17 de maio.
—Si. Se vas ao Gadis o día anterior ao das Letras, o 16 de maio, vas atopar un vinilo especial. Contactaron con varias escritoras e ilustradoras galegas para que a partir dunha copla tradicional as escritoras escribísemos un texto. E con ese texto unha ilustradora fixo a ilustración. A partir de aí fíxose unha lámina preciosísima. Cinco láminas, con cinco tándems.
—Como vas celebrar este 17 de maio?
—Viaxando camiño de Galicia! Vai ser día de morriña... Mandarei aos meus ao súper o 16.
—A cultura como agasallo?
—Sempre é bonito regalar cultura e Gadis ten ideas moi orixinais.
—Aínda recordo saír do súper no 2011 coa bolsa de Lois Pereiro e iogures. Teñen «L. Casei» algúns poetas galegos...
—Teño un recordo inesquecible daquelas Letras. Estabamos moi en activo co colectivo Poetas da Hostia e decidimos facer unha iniciativa que era ler versos no supermercado. Foi en Vigo, e recordo ao poeta Daniel Landesa, agarrando os dous unha bolsa cos versos de Lois Pereiro e recitando alí na sección dos conxelados. Éramos jóvenes y estábamos locos... Que bonito cando un escritor ou escritora ten esa resposta por parte da sociedade.
«Cando tes éxito comercial, empezas a ser sospeitosa de algo. Isto é así. É unha realidade que me acompaña»
—Ti es un exemplo de que a literatura e o compromiso cunha lingua no son inimigos de vender, de ter éxito entre a crítica e o lector da rúa. Supón iso un conflito para ti?
—No persoal ou co resto das persoas?... De feito, sempre é controvertido. Cando tes éxito comercial, empezas a ser sospeitosa de algo. Isto é así. É unha realidade que me acompaña. Pero eu tamén recibín o abrazo da crítica. Non se pode estar a gusto de todo o mundo... E quen é todo o mundo? Unha masa de persoas imposible de compracer. Cando me preguntan: «Ti escribes pensando no público?», penso: «En quen?». O público son centos de miles de persoas. Eu son honesta co meu traballo, coa miña maneira de estar no mundo e coa miña lingua. Eu teño un obxectivo moi claro que vén da man do amor. É o amor pola lingua galega, sendo eu neofalante...
«Eu aprendín a relativizar tanto o bo como o malo, síntome con vantaxe por esa preparación emocional»
—Paleofalantes vs. neofalantes. É como elixir entre Altamira e as covas de El Soplao.
—Efectivamente. E isto vai engadido a outra cuestión. Teño unha extensísima obra para público infantil e xuvenil, e a ese público hai que agarralo! Agarralo e traelo para a literatura en lingua galega... Logo hai outra cousa fundamental: todo o mundo quere vender libros. Quen diga o contrario non di a verdade. Escribimos para que nos lean. Eu téñoo clarísimo; cantos máis libros venda, mellor. Eu aprendín a relativizar tanto o bo como o malo, síntome con vantaxe por esa preparación emocional.
—Sendo rapaza viviches cousas duras. Sólida e áxil en intelixencia emocional, o amor en ti non xorde, é elixido.
—Hai que poñer o corazón en todo, e tamén o cerebro. Se non, a carreira vai descabezada. Eu son moi sensible, emocional, pero tamén cerebral, sempre hai estratexia. Eu vivo dos libros, profesionalicei a miña paixón. Tamén é certo que este traballo é creación pura, onde está todo o tempo gobernando a imaxinación. Por iso conseguín crear unha burbulla. E esa burbulla é a que me protexe.
—Escribir é vivir? Ou, como dicía Luz Pozo, «é vivir dúas veces»?
—Escribir é vivir moitas veces! Aliméntome da literatura en sentido literal, e non sabería vivir sen escribir. Estaría como a quen lle falta unha parte do corpo. Entregueime á creación literaria e estou orgullosa. Traballo en algo que me enche ao cen por cen.
—Con «Feriópolis», premio Barco de Vapor, confirmas que es moito máis de bruxas que de raíñas e princesas. As malas, as feas e as raras son boas heroínasde conto?
—Encántanme os referentes que responden a adxectivos coma eses: as diferentes, as raras. As que durante séculos foron as malas do conto. Hai que atreverse a darlle unha volta aos arquetipos, a todo do que nos enchoupamos desde que somos nenas. Ao mellor, é moito máis atractivo ser buxas! Aí está o desafío. En Feriópolis as bruxas son personaxes superatractivos, e no libro volvo tratar a diferenza, eses nenos e nenas que non encaixan, e teñen que buscar unha pandilla porque... Que mellor que levar a diferenza con colegas que son coma ti?
—No ano grande de Matute, coa que tes algo en común, reinvidiquemos a imaxinación como modo de vivir. Levas ti unha dobre vida, a de autora na burbulla e a da persoa corrente que vai ao súper?
—Levo unha cuádrupla vida! Lévome fatal coa vida diaria e as loxísticas mundanas. Un desastre. Vivo máis no mundo das emocións e das ideas que no de ter unha neveira con alimentos. Son a típica á que se lle pasan todos os prazos e vai ao último sitio aberto porque non ten algo esencial. O día a día pasa por enriba de min.
—Que supón para a autora que recibiu tres Lazarillos conseguir o premio Barco de Vapor?
—É o máis desexado en literatura infantil. O mellor dotado en literatura infantil do Estado español. E hai un vínculo poderosísimo coa colección. O premio colleume en México! Mandáronme un audio, pois non podía recibir chamadas. Foi un dos días máis felices da miña vida.
—Ante as intelixencias artificiais, cómpre viaxar en Barco de Vapor?
—É bonita a metáfora. Pero, fíxate... Eu, desde que chegou a España a primeira Nintendo, medrei, literalmente, coa consola nunha man e un libro na outra. E hoxe é un ritual que nas casas ás crianzas se lles dea un conto antes de durmir.
—Como amosa «Feriópolis», os amigos de verdade son o máis importante na vida?
—Teño clarísimo que o máis importante na vida é esa rede de amigos de verdade. A rede da amizade auténtica. A vida con amigas é outra vida.
—Vida de feira! Como foi falar coa raíña Letizia polo Barco de Vapor?
—Eu xa recibira da súa man o Nacional de Literatura no 2015. Desta volta tiven máis opción de estar con ela. Estivemos conversando bastante tempo e o que máis valoro é que lese tanto a obra. A de Marina Aguirre, Hoy honramos a los vivos, gañadora do Gran Angular, e o meu Feriópolis. Ela tiña un coñecemento profundo dos personaxes e da historia. Falamos bastante de literatura. É algo de valorar. Fixo un traballo que non sempre se fai, e ela fíxoo. É evidentísimo que é unha persoa fascinada pola literatura. O seu foi un discurso de corte literario. Vese que a cultura é algo polo que ten verdadeira paixón.
—Eras como a túa protagonisa, Lola, unha nena á que lle gustaba ir no tren da bruxa, e ter «a boca chea de nubes e a cabeza chea de dúbidas»?
—Si, claro! Eu era unha nena á que lle gustaba ir á feira, pero á que tamén lle daba medo... Eu vivía de maneira moi intensa todo o que tiña que ver coa maxia. Ás veces non tiña claro que era realidade e que fantasía. Tiña moitísimos medos. E con respecto á cabeza chea de dúbidas, é que creo que a infancia está chea de inseguridades. Eu tamén as tiña, pero a medida que vas medrando gañas seguridade e confianza. Ese é un camiño que hai que facer.
—Hai que atreverse a subir no tren da bruxa?
—Sempre! Sempre hai que atreverse a subir, porque non sabes onde te vai levar. Ao outro lado agarda sempre a sorpresa... E a sorpresa que non nos falte nunca.
—É o éxito cousa de meigas ou sobre todo de esforzo?
—De compromiso, de traballo, pero o éxito é tamén algo un pouco random, que pode chegar ou non chegar. E ademais... Que é o éxito? O que é o éxito para ti quizais non o é para ti... Para min, o éxito é a que a miña profesión sexa a literatura e ter un público que me le. Ese sentirme abrazada.
—Zambra di que toda a literatura é en realidade literatura infantil. Como o ves ti, es a mesma Ledicia para nenos que para adultos?
—Eu creo que son exactamente a mesma Ledicia. O rexistro é diferente se escribo para un público infantil e se escribo para un adulto. Pero as miñas obras para público adulto, teñen unha importante presenza infantil. En Golpes de Luz, un dos protagonistas é un neno de 10 anos. Pel de cordeiro, unha moza e 13. En Infamia tamén é claro o papel da infancia. A miña obra para adultos tamén xira arredor da diferenza, de persoas que son expulsadas da súa comunidade. A literatura infantil é literatura. Temos esa necesidade de categorizalo todo, e hai algo que a min me produce sopor, iso de "Que é a verdadeira literatura?". Nunca vas chegar onde as elites intelectuais establecer o purísimo. A comedia está vista como unha cousa menor. A literatura infantil, algo menor. Nunca es o suficientemente elevada. Pero mira... Eu non quero ser elevada! Eu quero ser escritora. Cando escoito comentarios dese tipo, penso: «Isto é un meme, está moi pasa'o». Hai algo que renxe, eses señores que escriben obra para público adulto e publican unha obra infantil en plan «Esto es lo que necesitan los niños». Sempre é un fracaso.
—Que non hai que facer para zafar do fracaso ao escribir para nenos?
—O primeiro que non podes facer é non ter contacto cos nenos. Se ti nos coñeces o mundo actual, como senten e como pensan os nenos, non podes escribir unha obra infantil. E se ti non es lectora de lectura infantil e os referentes que tes son os que hai décadas podían lerse en España, tampouco. Hai que formarse. Non podes escribir unha obra infantil sen saber que se está escribindo hoxe en literatura infantil, sen ter un respecto polos teus compañeiros e compañeiras de profesión. Hoxe esta literatura vive un momento dourado, hai que estar ao día, por fantásticos que sexan os clásicos. Ten que haber, sempre, un coñecemento da infancia, de como son os nenos e as nenas da sociedade actual, que non son os mesmos da sociedade dos 80, dos 90 e nin sequera dos primeirísimos 2000. Cambian a unha velocidade brutal.
—O entusiasmo paira no medo? Esa visión é un antídoto contra a sobreprotección dos pais helicóptero. Na infancia hai, e sempre ten que haber, sombras, dúbidas, medos que se mesturan con alegrías, soidade e intemperie, porque ese risco conduce á descuberta.
—Esa hipervilixancia dos adultos sobre os nenos ponme moi nerviosa. Cando existe un excesivo control, hai de modo inevitable unha perda de autonomía nos rapaces. As crianzas necesitan aprender a ser autónomas. A crianza é un acompañamento, sobre todo. Hai que fornecer, por suposto, aos nenos e as nenas, naquelas cousas que son primordiais: abrigo, alimento, protección, cousa moi diferente á vixilancia e a sobreprotección. Eu apelo sempre a esa necesidade de independencia. Hai pais que esquecen que os nenos teñen o dereito a ter a súa propia intimidade. Lola, en Feriópolis, vive cos seus tíos e non se leva ben con eles. Non se gustan. Pero ten amigos, aí está a busca da súa felicidade... Ás veces, os amigos e as amigas acaban sendo a verdadeira familia.
—As persoas elixidas axudan a romper cadeas familiares impostas?
—Por supostísimo, rompen lazos que en realidade non son lazos, son cadeas. É importante atopar xente que fale na mesma lingua que falas ti, que estea na mesma frecuencia. E non sempre a atopas na familia, vala atopar noutras persoas coas que compartes gustos, afeccións, hobbies..., e unha visión do que é estar no mundo que non vén ditada polo sangue. As alegrías compartidas coas amigas son o dobre. E as penas con elas se reparte e pesa menos.