No Lugo de hoxe aínda viven moitas persoas que lembran unha infancia sen luz eléctrica. Anos vividos, coma no libro de Fole, á luz do candil. Moitas desas persoas probablemente tiveron o luns lembranzas e pensaron no moito que mudaron os tempos e, con eles, as súas vidas.
A miña nai foi unha desas nenas que, nunha aldea do Lugo de interior, viviu ata os 15 anos sen luz. As dúas vacas da casa muxíanse a man (tampouco é que desen moito leite, pois estaban alí máis ben para traballar) e a vida adaptábase aos ritmos do sol, marcando unha enorme diferenza entre o inverno e o verán, e, en realidade, entre todas as estacións, con grande forza e singularidade. Sempre o sentín na súa evocación da primavera, nas súas referencias ás castañas que se apañaban no outono.
Aquela foi unha vida e esta de agora, a que ela mesma vive nun quinto piso da cidade de Lugo, outra. E cada unha delas leva aparellados uns medos diferentes. Os da súa infancia foron medos ás sombras da noite cando lle dicían que fose buscar algo á corte, ao chupasangues que empregaban para asustar os nenos e que se mantivesen nas marxes da seguridade, aos salteadores de camiños, aos lobos que habitaban os contos do meu avó cando falaba de atravesar a Penamoura, tamén ás voces que se oían na noite a través das fiestras cando os homes da aldea bebían.
Aqueles medos estaban revestidos do seu misterio; teñen, atreveríame a dicir, unha innegable fasquía literaria. Ou poida que o sentisemos así pola propia evocación do noso Fole, que soubo captar ese mundo e preservalo do esquecemento. Pero os de agora non son menos desacougantes nin menos misteriosos: medo a unha forma nova de vulnerabilidade, a da nosa dependencia de forzas ocultas que nin sequera coñecemos, medo á imprevisibilidade que de súpeto deixa todo o noso modo de vida patas arriba. O Fole de arestora tería un cariz inevitablemente distópico.