El valor de las percebeiras: «Arriscamos a vida, pero no mar somos libres»

YES

ANA GARCIA

As percebeiras galegas sí son auténticas «influencers». Mujeres valientes y fuertes, que se desdoblan para ir a «apañar» y cuidar de su familia. Un mar de mujeres que dan una lección en cada frase y que se la juegan todos los días

03 dic 2019 . Actualizado a las 00:11 h.

Si tienen la suerte las próximas Navidades de llevarse un percebe a la boca acuérdense de estas mujeres. De Rosi, de Pilar, de Mari, de Lucía y de Isabel (que son las que salen en esta foto que tienen a la izquierda) o mujeres como Rosa, María del Mar o Carmen (que conocerán en la página siguiente). Ellas son quienes hacen posible que disfrutemos de ese exquisito manjar y quienes arriesgan su vida para que otros gocen de ese pequeño placer. Pero ninguna se pone medallas ni quiere echarse flores, aunque Mari, que es la que lleva la cinta roja en la cabeza, sí afirma con rotundidad que todas ellas son mujeres valientes. Solo hay que verlas bajarse del coche, con el neopreno puesto, dispuestas a mostrarnos cómo es su trabajo. Nos citamos en el faro de O Roncudo, en Corme, pero Isabel, Lucía y Pilar son de Malpica.

Andar detrás de ellas por las rocas es misión imposible, porque tienen una agilidad que no se aprende en el gimnasio y, pese a que ninguna volverá a cumplir los 50, nadie puede seguirles el ritmo: saben dónde poner cada pie, cómo mantener el equilibrio en cada pico que sobresale en el camino y para cuando te das cuenta, ya han ganado muchos metros de ventaja. «Nós agora vimos con botas, con traballo de faena, protexidas co neopreno, pero imaxínate como facían as nosas avoas, que apañaban con saia e alpargatas», relatan para mostrar orgullosas que este siempre ha sido un trabajo en el que ha habido mujeres. Un oficio que se ha enseñado de generación a generación, si bien ahora es complicado encontrar chicas jovencísimas. ¿Sois vosotras las últimas percebeiras?, les pregunto. «Algunha hai nova, pero cada vez menos, ten que gustarche como nos gusta a nós», responden con retranca.

ANA GARCIA

«Non hai que darlle o cu»

Su persebe tiene el sabor del seseo y el ghusto de la gheada se cuela en cada petón en el que se deslizan como lagartijas. «Nunca hai que darlle o cu ao mar -me enseñan-, hai que ter un ollo no prato e outro no ghato: tes que ter un ollo no persebe e outro na augha». «A ola mala (que es como le llaman a la que las puede arrastrar) aparece cando non o esperas, pero sempre se escoita; nós por iso non podemos traballar cos oídos tapados, pese a que nos entra esa humidade e ese frío terrible no inverno. Temos que estar pendentes do ruído do mar», apunta Mari, que hace unos años tuvo un buen susto. «Foi unha ola tremenda, un golpe de mar que afortunadamente non me levou. Rasquei as pernas todas, e ese día si recordo que volvín para a casa nerviosísima, pero ao día seguinte volvín apañar», apunta. Normalmente ellas trabajan acompañadas, van en grupos de hombres y mujeres, o un grupo de mujeres, aunque Mari a veces va sola. «Ese é o maior risco, aí si penso que me pode pasar algo e penso na preocupación de meu pai, que é maior. Hai veces que me poño a camiñar 4 ou 5 quilómetros para atopar un lugar polo que baixar a apañar», dice, mientras Lucía, a su lado, me explica que hace 15 años se cayó al mar. «Non sabía nadar e tiven a sorte de que me colleu unha compañeira, enganchoume e sacoume para arriba», cuenta sin ninguna adjetivación dramática. «Logo fixen un curso de natación e agora xa sei», aclara para mi tranquilidad. «Pero para os persebeiros o perigoso é o golpe, se morre algún, é polo golpe de mar», especifica Mari, que bromea con su compañera de fatigas, Rosi, también de Corme. «Ti vas impecable para faenar, coas perlas sempre nas orellas». «Si, si -le replica-, pero mírate ti coa sinta vermella na cabesa a xogo coa cor das botas, ti si que es unha auténtica influencer», se echan a reír. Porque estilo les sobra e influencia la tienen toda. «Eu aínda que vaia ao mar póñome colonia», apunta Rosi con esa espontaneidad que hace que todas se animen a charlar. Cada frase es una lección: «O mar é o que manda, non podes ir contra el, aprendes que isto é así. Hai veces que baixas por unha roca e non atopas nada e outras si, non sabes nunca. Pero todas temos un tope: nunhas confrarías podes coller 5 quilos, noutras 4, por aí anda a cousa; o que che cabe na bolsa». «Ademais non podemos ir todos os días, están limitados, así que ao mellor no mes vas dez días, depende moito». Eso, claro, siempre que el mar acompañe. «Hai veces que a xente ve o día soleado e pensa que xa podes ir apañar, pero o importante é a marea, non o tempo que faga!», señalan.

ANA GARCIA

¿Cuánto podéis ganar en el mejor mes del año? Se hace el silencio antes de responder, pero todas confirman lo mismo: «Nun bo agosto ou nun bo Nadal se chegas a 1.500 ou 2.000 euros es rica; pero non é o normal. O traballo dá para gastos, podes sacar 500, 300, 600 euros ao mes, non hai máis». «Eu xa traballo baixo demanda -apunta Mari-, se teño clientes vou, se non, non vou». E xa lles digo: 'Compra xamón, que non hai persebe'». «Para o risco que se corre non está ben paghado», se lamentan.

Lo peor de su trabajo -dicen todas- son las consecuencias de exponerse a la humedad y al frío, el dolor de huesos, la artrosis, los problemas circulatorios, las infecciones de orina constantes y sobre todo las otitis: «Terminas enfermando, e se enfermas, tampouco traballas. O dos oídos é terrible, pero temos que telos libres para escoitar o mar; e as mans tamén sofren, hai días que están tan tesas polas inflamacións que non podemos apañar».

Si arriesgáis vuestra vida, si da solo para gastos, ¿merece la pena? «Dígoche a verdade -responde Rosi-, a min gústame ir porque vou acompañada e síntome libre». La libertad es lo que más valoran todas, la posibilidad de combinar sus tres horas apañando con el trabajo de casa, con el cuidado de los hijos y de sus padres. Porque esta es la otra parte que no se ve: absolutamente todas tienen esas otras cargas encima. «É un traballo duro -explica Mari-, vas por camiños difíciles, pedras enormes e esvaradías, pero ten algo de romántico, de poesía». «Si -apunta Rosi-, moitas veces que imos xuntas, de súpeto quedamos mirando e dicimos: 'Mira estes seixos tan redondiños'». «Estamos rodeadas de natureza, non temos un patrón, mandamos nós: se queres ir vas, e se non queres ir, non vas», concluyen.

ANA GARCIA

«O mar métese no interior»

Es exactamente lo mismo que destaca María del Mar (en la foto superior) desde Muxía, ella tiene 55 años y lleva 33 seguidos yendo a coger percebes. «Empecei con miña nai, se naces na beira do mar é o que tes diante, era o futuro que había», me cuenta para confirmar que para ella también lo mejor de su trabajo es esa sensación de absoluta libertad. «Eu non podo estar na casa, cáeme encima cando no podo saír a apañar». «Dígollo a todo o mundo. O mar métese moito no interior, dáche vida, alegría, é moi bonito, e a min paréceme que moitas veces me fala: 'Coidado, non te pases de lista'». «Se o respectas, o mar respéctate», indica, aunque no se lo recomendaría a ninguna persona joven: «Non é un traballo de futuro, sobrevives, tapas buratos, pero nada máis». Ella advierte un cambio enorme en la zona a raíz del desastre del Prestige: «A costa non dá recuperado, notouse moito, segue habendo restos aínda de chapapote, non é coma hai anos, xa pode pasar tempo que non volve criar o persebe como antes».

Para María del Mar el mejor percebe, por supuesto, es el de A Barca, faltaría más. «A min gústanme moito, pero mira se este traballo é miserable, que nós comemos os pequenos e o mellor sempre é para vendelos. Inda por riba de apañalos non podemos comelos!».

ANA GARCIA

«Pois eu prefiro unhas boas cigalas», sostiene Rosa, de 39 años, la más joven de estas percebeiras, que, pese a posar en la foto con un magnífico ejemplar, tienen otro gusto: «Ou unhas boas navallas, eh!». Rosa es la única percebeira nacida en Arou, me desvela, aunque de pueblos y aldeas de al lado hay alguna más. «Coñezo a unha rapaza que ten 28 anos, creo que é a máis nova que hai pola zona», indica como una gran excepción. Rosa tiene su propia lancha y suele salir con cuatro mujeres más en busca de percebe. «Da casa saio co neopreno posto, vou no coche así, e cando volvemos de apañar xa me cambio de roupa no coche; mollada non podo estar», dice quien casi se ahoga la primera vez que salió al mar. «Estaba delghadiña, tiña 17 anos e ignoraba todo; golpeoume unha ola e rescatoume meu pai. Daquela fracturei varias vértebras, pero pasado o tempo volvín apañar e ata hoxe».

«Este traballo dáche unha adrenalina!, ese frío que che vén correndo detrás das olas... Eu cando non vou ao percebe e estou na casa, entro en depresión», sostiene Rosa, que asegura que estos parones debidos al mal tiempo han hecho de este noviembre un mes pésimo. «Estamos pendentes dun fío para o Nadal, con todas as esperanzas postas nas próximas semanas, porque non criou e non hai moitos», se despide, antes de deslizar una frase que suena a eslogan: «No percebe non hai machismo! Somos todos unha piña, homes e mulleres!».

ANA GARCIA

«Colléronme polos pelos»

Carmen, la última de nuestras protagonistas, nació en Baldaio, y empezó a ir «aos percebes» con solo 12 años. «Entón deume un susto e non volvín ata que casei e tiven aos fillos criados, xa hai máis de 30 anos». «A min o mar tiroume sempre, e cando tiña un momentiño libre aproveitaba para ir, porque me sinto libre; pero agora sufro artrite e non estou ben, teño moita dor nas mans», apunta. «Do mar aprendín cariño e respecto, aínda que case me leva cando tiña 42 anos. Veu unha ola, deixeime ir e un compañeiro sacoume polos pelos», relata para insistir que no el mar no le da miedo. Una frase que todas repiten. «En calquera traballo corres risco, temo máis ter un accidente de coche, iso si me dá pavor, o mar non», dice Carmen, que se desdobla también para atender ahora a un nieto en casa.

«Isto non o cambiaría por nada, eu non sirvo para traballar encerrada nunha fábrica ou nun taller, baixo un patrón, un xefe; aquí sabes que se non traballas non cobras, pero tes liberdade. Madrugo moito e ás catro da mañá xa vou á subasta á Coruña, pero logo veño á casa, podo facer as tarefas e, fóra desas tres horas que vou ao mar, teño tempo para min, non me manda ninguén», expone orgullosa.

Pero ella, como el resto, confirma que nada paga su esfuerzo y que no recomendaría su trabajo no ya por el riesgo físico, sino por el hecho de ser autónoma: «Non tes dereito ningún». «Por non poder, non podes nin ter un fillo, eu tiven unha compañeira embarazada que baixaba ao percebe con mareos e todo e, miña pobre, non podía traballar. Axudabámoslle as demais a encher a faldriqueira», cuenta Carmen, que insiste en que nadie sale con un sueldo digno de este choio: «Vas tapando buratos». Y aunque maldice las obras del puerto exterior coruñés, que han provocado que el percebe no críe como antes, ella se queda con el de su zona: «O do Roncudo é rico, pero o das Melreiras de Caión distínguese polo sabor». Carmen, como Rosa, Pilar, Isabel, María del Mar, Mari, Rosi y Lucía se distingue también por su valor. El valor de las percebeiras gallegas.