As Letras pagan a súa débeda co exilio mexicano a través de Florencio
VILAMARTÍN DE VALDEORRAS
A pequena aldea de Córgomo volcouse na homenaxe ao seu poeta
17 may 2022 . Actualizado a las 21:10 h.«Estou tremendamente emocionado e agradecido». E entón a voz de Ricardo Gurriarán perdía a súa forza ronca para quedar apenas nun fiíño co que trataba de manter o discurso a pesar do rebumbio de sentimentos do momento. Falaba —como vén sendo habitual nos últimos tempos— o historiador e biógrafo de Florencio Delgado Gurriarán en nome da familia, porque ademais de ser un estudoso da obra do poeta de Córgomo que protagoniza o Día das Letras, Ricardo é sobriño de Florencio. E falaba por si, pero tamén por toda a extensa familia que ten o homenaxeado este 17 de Maio. En Valdeorras e en moitos outros puntos do mundo, onte de novo reunidos na provincia de Ourense para gozar da festa no seu recordo. E mentres el tragaba saliva para conter a emoción, na sala de butacas do teatro Lauro Olmo do Barco as tres fillas do autor, Maruxa, Carmiña e Celia, deixaban —unha vez máis e van unhas cantas nos últimos días— fluír a emoción de recordar ao pai. Moitos momentos para lembrar a un home que fixo que elas tamén amen Galicia e sintan morriña estando lonxe, a pesar de ter nacido en México, país ao que chegou Florencio tras ter que exiliarse polas súas ideas republicanas e galeguistas.
«Na primeira biografía que fixen [fai máis de 20 anos], Valdeorras coñeceu a Florencio. E agora coñéceo toda Galicia», afondou Ricardo. E non só ao autor. Coa súa elección para as Letras, a Real Academia Galega quería «evocar o mundo dos exiliados», segundo remarcou o presidente, Víctor Freixanes. Porque sempre que se falaba de exilio as referencias estaban en Bos Aires e Montevideo, pero en México tamén houbo moitos nomes propios que mantiveron e impulsaron o galego. E citou entón Freixanes, entre outros, a Carlos Velo e a Rodríguez de Bretaña.
Era o primeiro do dobre acto oficial organizado esta mañá. O primeiro, no Barco, impulsado pola Xunta e presentado por Lara Pérez, incluíu a actuación de Roi Casal, que puxo ao auditorio en pé para rematar o acto interpretando o himno. Despois, a festa trasladouse a Córgomo, a aldea de Vilamartín de Valdeorras na que naceu Florencio. A Aira dos Bolos, a mesma na que xogaba o poeta de novo, quedou pequena de tanta xente que quixo estar presente no pleno organizado pola Real Academia Galega para homenaxear ao poeta. Levaban semanas preparándose, como demostraban os murais e outras decoracións coas que engalanaron paredes, rúas, fiestras, balcóns e outros espazos públicos co obxectivo de que os visitantes puideran descubrir a mellor cara das paisaxes que inspiraron a Florencio para os seus primeiros poemas. O académico Ramón Villares recordou a faceta política dun home que foi «exemplo de coherencia e compromiso». Rosario Álvarez parouse no seu uso do idioma, na súa vontade de «sumarse á construción colectiva dun galego culto» válido para toda Galicia, que debía procurar a enxebreza sen por iso afastarse do uso común e da doada comprensión dos falantes. Rematou as alocucións Xesús Alonso Montero, que lembrou a un autor matriótico (cantor das cousas de Valdeorras) e patriótico (en referencia aos versos galeguistas).
Pechou o acto, de novo, o himno, desta volta interpretado pola Real Banda de Gaitas da Deputación de Ourense.
Unha oportunidade para dar a coñecer Valdeorras
Coas Letras para Florencio non só se está dando a coñecer ao poeta, senón tamén a comarca de Valdeorras, a gran descoñecida en Galicia e fóra, segundo as palabras do alcalde do Barco, Alfredo García, no acto organizado pola Xunta na capital comarcal. Apuntou que debe ser o recoñecemento unha oportunidade para dar a coñecer unha comarca «que aínda moitos non coñecen». Unha comarca que unida conseguiu o recoñecemento para Florencio despois de máis de dúas décadas de traballo que impulsaron desde a propia aldea de Córgomo no primeiro momento e ao que despois se uniron asociacións, concellos e a Deputación. Unha comarca que aposta pola súa promoción turística baixo o simple nome de Valdeorras, incidiu, en referencia ao novo xeodestino no que o oriente ourensán se promocionará en solitario.
«O alcalde falaba de que Florencio sitúa Valdeorras no mapa. E Valdeorras ten méritos de abondo para ser coñecido, pero é certo que os artistas teñen unha capacidade de expansión cara fóra», afondou Víctor Freixanes, que remarcou a necesidade de que a cultura vaia acompañada de economía e ciencia. «Valdeorras e Córgomo son a capital do mundo hoxe grazas a Florencio Delgado Gurriarán», dicía no acto do Barco. Apenas dúas horas despois, na apertura do pleno que a Real Academia Galega celebrou en Córgomo, afondaba na idea: «No 2022 Córgomo é a capital literaria desa Galicia infinda da que falaba o homenaxeado».
Rueda vive o seu primeiro acto como presidente da Xunta
O de onte era o día de Florencio máis tamén foi unha data sinalada para Alfonso Rueda, que vivía o seu primeiro acto público como presidente da Xunta. «Chegas noviño do trinque», díxolle o alcalde do Barco, Alfredo García, que asegurou non ter dúbidas de que Valdeorras estará no pensamento de Rueda.
«Non se me ocorre mellor maneira de comezar a miña andaina que hoxe aquí, na comarca de Valdeorras, celebrando un día tan importante para Galicia», dixo. E non se arredou do cometido: «Intentarei estar á altura desta encomenda, desta enorme riqueza que supón ter en Galicia unha lingua e unha cultura propias».
E lembrou entón a Domingo Villar, a quen lle desexou unha pronta recuperación tras coñecerse o luns que se debatía entre a vida e a morte despois de sufrir un infarto cerebral. Pasou despois a falar de Florencio, recordando que a Galicia Infinda da que falaba é «un universo verdadeiro comandado por figuras coma el, que existe grazas á lingua e grazas á cultura». E loou a aqueles que «en tempos escuros, mantiveron acesa a chama da nosa cultura alá onde os levaron os pasos do seu exilio», aqueles que fuxiron do resentimento e do desarraigo para manter viva a lingua. «Sen poder pisar Córgomo durante demasiados anos, Florencio Delgado Gurriarán habita tamén esa outra terra mentres segue cultivando unha longa tradición de construtores de Galicia desde fóra de Galicia», dixo, para despois encomendarse «seguir impulsándoo con moita forza en todos os eidos» o uso do galego.
Baltar pediu o Día das Letras para as irmáns Pura e Dora Vázquez
No acto das Letras celebrado pola Xunta no Barco de Valdeorras, o presidente da Deputación de Ourense, José Manuel Baltar, aproveitou para lanzar unha nova candidatura desde a provincia. Propuxo que o 17 de Maio do 2023 estea dedicado ás irmáns Pura e Dora Vázquez.
«Dúas mestras exemplares, escritoras, poetas, narradoras, dramaturgas e articulistas en lingua galega, nos difíciles e escuros tempos da ditadura, precursoras da literatura infantil e xuvenil. Mulleres dunha xeración caracterizada pola resistencia, a entrega e a xenerosidade», defendeu Baltar, que destacou tamén a tradición literaria da provincia de Ourense.