María Vázquez, actriz: «Traballo fóra e na casa, son nai, coido... Vaia merda de superheroína»

YES

cedida

Na mellor personaxe da súa carreira, María Vázquez enfróntase en «Matria» a un labirinto de emocións que semella non ter fin. A película, que xa pasou polos festivais de Berlín e Málaga, estréase nas salas o venres 24

20 mar 2023 . Actualizado a las 15:03 h.

Teñen as pantallas horizontais a capacidade de se converter, de cando en vez, nun espello sen filtros. É entón cando notas que a mirada propia retorna de volta, ferinte. Que furga en ti para acougar no recuncho máis incómodo das túas emocións. Matria, a ópera prima de Álvaro Gago, é iso. Unha mirada punzante, un arrepío perenne, un solidario desacougo do que resulta imposible desprenderse. O retrato social de Ramona, unha muller dunha vila mariñeira que sufre a precariedade en todos os ámbitos da súa vida —no persoal e no profesional, no emocional e no afectivo—, transcende con moito o relato individual. E faino, en gran medida polo descomunal traballo da súa actriz protagonista, María Vázquez (Vigo, 1979), a pedra angular que soporta este frenético, fascinante e cativador filme, que xa está entre as candidatas á mellor película do ano. E, por suposto, á mellor interpretación.

María fálanos dende Málaga. Alí, ademais de Matria, que participa na sección oficial do festival, tamén tivo lugar a premiere de Honneymoon, a nova película de Enrique Otero, na que María Vázquez comparte protagonismo xunto a Javier Gutiérrez e Nathalie Poza.

—Está nerviosa?

—Cada vez máis. A proximidade da estrea de Matria en Galicia ponme moi nerviosa.

—Máis que a presentación en Berlín?

—Si, claro. Eu en Berlín estaba supertranquila. Para min xa era un triunfo estar alí. E como alí tampouco coñeces a ninguén... En Málaga xa estou máis nerviosa porque xa ves á xente da profesión, aos críticos de aquí. E a medida que se achega o momento de compartila coa xente da casa, é cando máis nervios teño. É que quero que esta peli guste moito e que o público galego se sinta representado e orgulloso do que contamos e de como o contamos.

—Como non vai gustar? Leu as críticas?

—(Ri) Nunca se sabe. Hai xente para todo. Si que é certo que de Matria pode non gustarche o estilo ou podes non comungar coa súa filosofía, pero é difícil que non che toque por algún sitio.

—Ao mellor é por proximidade xeográfica, pero eu coñezo infinidade de Ramonas.

—Pois xa houbo quen me preguntou «pero de verdade que en Galicia quedan mulleres así?». Por iso tamén é tan importante esta película. Por visibilizar a este tipo de mulleres. Que hai moitísimas. E por dignificar as súas profesións, absolutamente infravaloradas económica e socialmente.

—Son mulleres que coidan a todos e de todo...

—(Interrompe) Menos delas mesmas. A min o que máis me toca desta peli é a precariedade. Porque ao final, ese non chegar a fin de mes, ese non poder vivir porque tes que facer mil traballos, imposibilítache facer calquera cousa na vida e poder ter un pouco de dignidade. Sen dignidade laboral non hai liberdade persoal posible.

—«Matria» cambioulle a vida?

—Buf, claro que ma cambiou. É que me emociona moitísimo falar desta peli. Tocoume moitísimo o convivir con estas mulleres. Sinto unha admiración absoluta por elas. Para min foi toda unha lección de vida.

—Que bonito ese xesto de sacalas en pantalla xunto cos actores profesionais.

—Iso foi outra aprendizaxe. Quítache moitas tonterías actorais. Ollo!, que moitas veces comíanme con papas. Foi un bofetón de realidad, porque elas no teñen filtros. Sóltanche a súa opinión sobre o que fas sen o pudor que pode ter un compañeiro actor. Eu recoñézolles a miña admiración, como mulleres e como actrices. Tocáronme o corazón e forman parte xa da miña vida.

—En contra do que a priori se podería pensar, a película busca desmontar o mito do matriarcado galego.

—Total. Quen vexa a peli xa se dará conta da merda que é iso do matriarcado galego. É como cando nos queren vender de que as mulleres somos unha superheroínas modernas porque traballamos fóra, na casa, somos nais, coidamos dos maiores... Eu non quero ser superheroína así. Vaia puta merda. Hai xente que me está dicindo estes días que en Galicia, como é unha sociedade matriarcal, non hai machismo. Pois mira, as miñas irmáns e máis eu fomos a primeira xeración de mulleres da miña familia que no día da festa da miña aldea comiamos xunto a todos e non soas na cociña. E non somos tan maiores.

—Hai un momento no que o home de Ramona di «na casa manda ela».

—Outra mentira do matriarcado. Como Ramona ten carácter, como é brava, xa manda ela, xa ninguén a oprime. Pois non, as mulleres bravas tamén comen moita merda.

—Dicía Álvaro Gago en La Voz que Ramona era moi machista. Concorda?

—Si, claro. Pero é que Ramona non se libra do ambiente onde vive. Foi criada con maltrato, por homes que a oprimiron e abusaron dela. E se ti medras con iso, que agardas? Ramona non pode escapar do que a rodea. E todo o que a rodea é machista.

—Ademais de desmontar o mito do matriarcado, tamén desmonta o mito do «riquiñismo» da muller galega.

—Ai, si. Iso encántame. No audiovisual da medo que aparezan mulleres politicamente incorrectas. Pensan «a ver se van caer mal». Pero é que as veces, e a ratos, caemos mal. Eu cáiome mal a min mesma varias veces ao día. E non pasa nada. Non temos que ser perfectas. E semella que se eres oprimida tes que ser introvertida, calada, e aguantar con todo. A min encántame que o personaxe de Ramona teña aristas, porque é o que o fai real.

—Estamos acostumados a vela en personaxes moi contidos. Nesta ocasión, bota por fóra.

—Si. Para min, como actriz, Ramona foi un personaxe esgotador, porque era para fóra todo o tempo. Pero tamén superliberador. Permitiume expresarme sen filtros e a xente non se ofendía comigo. «Xa esta enramonizada», dicíanme.

—Canto hai de María en Ramona? Canto puxo nela, máis alá do guión?

—Eu puxen o meu corazón e a miña alma. Pero en calquera muller hai algo de Ramona. Por iso toca tan profundo. Porque te decatas de cousas que se cadra ti nin sequera te deras conta de que che tiñan pasado.

—Cal foi a escena máis complicada?

—Eu tíñalle moito medo a unha escena da que despois na pantalla vese pouca cousa, o cal me parece marabilloso, que é cando o home chega a casa borracho e abusa de Ramona. Eu estaba angustiada con esa escena, pero Santi Prego e Álvaro fixeron que todo fose sinxelo.

—E a súa escena favorita?

—Teño dous momentos prefes. Unha, cando estou coa miña filla na cociña fritindo xurelos. Paréceme superbonito ese momento que teñen as dúas. E despois encántame a festa que montamos no bar Susana [Sampedro], Francis e eu. Pasámolo pipa. Parecía que estabamos borrachas de verdade.

—A min a secuencia que máis me conmoveu é o plano final. Como se pode expresar tanto sen dicir unha palabra?

—Pasei moito medo para facer ese plano, porque sabía que era a secuencia da peli, a que dalgún xeito resúmeo todo. Para máis presión, é nun tren e só podiamos facer catro tomas. Pero Álvaro deume moito tempo. A outro director, igual lle entra o medo e empeza a darche indicacións. E entón, ti xa non deixas que pase o que ten que pasar. Estás pensando nas marcas. Pero Álvaro deixoume todo o tempo do mundo para que eu o xestionara. Igual queda un pouco místico pero eu nesa escena sentín que xa Ramona habitaba en min.

—Chega un momento no que Ramona está tan soa que só a entende o can de Pepe.

—Si. Encántame esa relación porque no guión eu non era tan consciente de que fora tan importante. Pero é que é a primeira vez que Ramona é cariñosa con alguén. E foi moi importante no seu proceso de espertar. Deuse conta de que se das amor, recibes amor.

—Cos cans si, pero coa xente... Non sempre pasa.

—(Ri) Iso é certo. Pero a Ramona esa aprendizaxe sérvelle, por exemplo, para rectificar e arranxar a relación coa súa filla. Ramona non sabe querer porque nunca a quixeron ben.

—Ramona remata por fuxir. É a única saída posible ante unha situación así?

—Eu non creo que fuxa. Ela vai buscarse a si mesma. Ela precisa encontrarse. E encontrarse soa. Para ela sería máis cómodo quedarse de interna na casa de Pepe, un home que a entende, pero dáse conta de que ten que emprender o camiño soa. E despois, xa veremos.

—Nas quinielas soa como a gran favorita para o premio á mellor actriz en Málaga.

—Intento non ler moito e non darlle moita importancia. Inténtoo. Pero si que o tes aí. A xente aquí dime «vas levar o premio». Non sei..., non che vou dicir que non me fai ilusión. Case máis que por min, pola miña familia e pola propia peli. Quero que a vexa moita xente e un premio sempre axuda. Pero teño 43 anos, non teño 18, e ben sei como van estas cousas.

—Cinemanía fala incluso de «firme candidata» ao Goya.

—Xa, e eu agradézoo moitísimo, pero é que queda tanto tempo... Os Goyas son en xaneiro do ano que ven. De aquí alá poden saír 80 películas e que se esquezan de min en tres días.

—Canto chorou con esta peli?

—Buf, moito! Pero sentinme supersostida. Sempre había alguén do equipo para recollerme e arrouparme. Pero é que un personaxe como Ramona, ou o fas a tope ou non ten sentido.

—Aínda chora cando a ve?

—Eu vin a peli só en Berlín e en Málaga. E si, as dúas veces chorei. Emocióname moito.

—En «Matria» no é que sexa protagonista, é que está en pantalla no 95% da metraxe. Como se xestiona iso?

—En Berlín, como era a primeira vez que a vía, vin a peli pero non me vin a min. Metinme nela e non pensei que a protagonista era eu. Por iso non a quería ver agora en Málaga, porque sabía que aquí xa ía verme a min. É que é moi raro verse tanto nunha pantalla. É difícil non ser duro cunha mesma. Non me gusta moito verme.

—Como foi o momento da primeira lectura do guión?

—Álvaro deume o guión bastante tarde. Xa empezaramos os ensaios. Foi moi intelixente, porque eu creo que se me chega a dar o guión enteiro ao principio, non ía a dicir que non porque isto é un peliculón, pero teríame asustado. Pero si que recordo que a primeira vez que o limos non podíamos acabar de ler. Era todo o rato chorar e chorar.

—Previo á rodaxe fixo unha importante inmersión lingüística na zona na que se ambienta a película. Por que era tan importante cravar o acento? A fin de contas o 90% do público non vai percibir iso.

—É que se eu quero demostrar a realidade dun sitio, teño que facelo co seu respecto lingüístico, porque a lingua nos define. O meu personaxe está definido pola lingua que emprega e por como a emprega. E unha non pode rexeitar o que a define.

—«Matria» pode supoñer unha importante proxección para a súa carreira. Estaría disposta a volver traballar fóra de Galicia?

—Eu creo que vou seguir como ata agora, traballando fóra puntualmente nas cousas que me poidan interesar. Se Matria pode repercutir en que me cheguen cousas que me interesen máis e que poida escoller os traballos que realmente me identifican, para min iso sería un soño, porque realmente é o que quero. Pero non vou marchar porque si. Eu xa fun e xa volvín. Son unha emigrante retornada cunha vida familiar na que creo e que me gusta.

—Desbota moitos traballos?

—Eu sempre fun bastante de seleccionar. Pero non por orgullosa senón porque non o paso ben facendo cousas nas que non creo. Entón, non me compensa. A non ser, claro, que che cadre nun momento no que dis ou fago isto ou non como. Pero como eu non son de luxos, gústame unha vida bastante normal, prefiro ter un pouco menos e estar tranquila e contenta coa miña familia que facer cousas só por cartos e que se me remexan as tripas.

—Fálase moito estes días do bum do novo cinema galego. É unha realidade, unha burbulla, unha fantasía?

—Supoño que é unha realidade. Fanse moitas pelis en Galicia. Pero tampouco sei moi claramente que é o novo cinema galego agora mesmo. Creo que xa estamos indo un pouco máis aló. Xa saen os novísimos. O que si sei, porque tamén fago curtas con xente nova, é que cada vez hai máis cineastas que teñen cousas que aportar. Que teñen un talento impresionante e unha mente marabillosamente aberta. E que xa contan outro tipo de historias. Porque tamén se está dando un cambio niso. Cóntanse historias máis urbanas, o que me parece moi interesante, porque non só existe esa Galicia rural que tanto xogo lle da ao cine. É fantástico que empece a saír xente que mostre máis temáticas. O do bum? A ver... Si, fíxose un traballo moi grande para crear canteira. Pero aínda hai moita precariedade. Hai traballo pero en condicións moi precarias. E isto é o que hai cambiar. Isto é como en Matria. Se hai precariedade, ao final non somos libres.